Διαβάστε ακολούθως την Απόφαση 188/2023 της Ανεξάρτητης Αρχής:
Η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ύστερα από πρόσκληση της Προέδρου, συνήλθε σε συνεδρίαση στον συνήθη γι’ αυτό τόπο την 13.11.2023 και ώρα 11:00, προκειμένου να συζητήσει επί της κατωτέρω υποθέσεως. Συγκροτήθηκε από τους: Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, πρόεδρο, Ιωάννη Πολίτη, αντιπρόεδρο, και τα μέλη: Δημήτριο Σταυρόπουλο (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr»), Πέτρο Τριανταφυλλίδη, Γεώργιο Βλαβιανό και Ιωάννη Μιχελάκη. Απόντα τα μέλη Σωκράτης Τσιχλιάς, Ευτύχιος Παλλήκαρης και Σπυρίδωνας Χρυσοφώτης, οι οποίοι είχαν κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η ενδεχόμενη παραβίαση από τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο «ΣΚΑΪ», ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία «ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΝΤΟΤ ΚΟΜ ΑΝΩΝΥΜΗ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ», της ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας αναφορικά με διατάξεις περί: (α) προστασίας της αξίας του ανθρώπου και (β) απαγόρευσης δυσμενών διακρίσεων λόγω αναπηρίας στη διάρκεια της εκπομπής με τον τίτλο «Ακραία φαινόμενα» που μεταδόθηκε από τον ως άνω σταθμό στις 13.4.2019. Η υπόθεση εξετάζεται ύστερα από τις με αριθμό πρωτοκόλλου ΕΣΡ 2213/15.4.2019 και 2244/16.4.2019 καταγγελίες πολιτών.
Για τον έλεγχο σχηματίστηκε ο φάκελος με αριθμό 152/16.6.2022, ο οποίος ανατέθηκε στη διοικητική υπάλληλο Ροδόπη Μπιλιαρδή και στην ειδική επιστήμονα - νομικό Ρέα Λαμπροπούλου. Η Διοικητική Υπάλληλος υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 70/ΕΣ/2.2.2023 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης. Στη συνέχεια, η Ειδική Επιστήμων υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό 333/ΕΣ/2.5.2023 νομική της εισήγηση.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, για λογαριασμό της λειτουργούσης τον σταθμό ως άνω εταιρείας, παρέστησαν οι πληρεξούσιοι δικηγόροι της Μαρία Κωστοπούλου και Ευστάθιος Γ εωργόπουλος. Ερωτηθέντες από την Πρόεδρο, οι Δικηγόροι δήλωσαν ότι γνωρίζουν το περιεχόμενο του φακέλου, έλαβαν δε τον λόγο και ανέπτυξαν τους ισχυρισμούς τους. Ζήτησαν στη συνέχεια -και η Ολομέλεια δέχτηκε- να τους παρασχεθεί προθεσμία για την κατάθεση εγγράφου υπομνήματος μέχρι και την 24.11.2023, ώρα 14.00, και η συζήτηση κηρύχθηκε περαιωμένη. O σταθμός κατέθεσε στη Γραμματεία το με αριθμό πρωτοκόλλου 6098/24.11.2023 υπόμνημα.
Την 11.12.2023 και ώρα 11.00 η Ολομέλεια συνήλθε σε διάσκεψη επί της υποθέσεως ύστερα από πρόσκληση της Προέδρου. Συγκροτήθηκε από τους: Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, πρόεδρο, Ιωάννη Πολίτη, αντιπρόεδρο, και τα μέλη: Σωκράτη Τσιχλιά, Δημήτριο Σταυρόπουλο, Ευτύχιο Παλλήκαρη, Σπυρίδωνα Χρυσοφώτη (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr»), Γεώργιο Βλαβιανό και Ιωάννη Μιχελάκη. Απόν το μέλος Πέτρος Τριανταφυλλίδης, ο οποίος είχε κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Η Πρόεδρος ενημέρωσε αναλυτικά για την υπόθεση τα μέλη της Ολομέλειας Σωκράτη Τσιχλιά, Ευτύχιο Παλλήκαρη και Σπυρίδωνα Χρυσοφώτη, οι οποίοι δεν μετείχαν στη συνεδρίαση της 13.11.2023 κατά την οποία έλαβε χώρα η ακρόαση των πληρεξούσιων δικηγόρων του τηλεοπτικού σταθμού, αναγιγνώσκοντας την με αριθμό 333/ΕΣ/2.5.2023 έγγραφη νομική εισήγηση που συνέταξε η ειδική επιστήμονας- νομικός Ρέα Λαμπροπούλου, την με αριθμό πρωτοκόλλου 70/ΕΣ/2.2.2023 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης που συνέταξε η διοικητική υπάλληλος Ροδόπη Μπιλιαρδή, το με αριθμό πρωτοκόλλου ΕΣΡ 6098/24.11.2023 υπόμνημα της εγκαλουμένης, το πρακτικό της συζήτησης στην Ολομέλεια και το σύνολο των λοιπών εγγράφων του φακέλου. Παρέστη επίσης και η ανωτέρω εισηγήτρια, η οποία ανέπτυξε το ζήτημα προφορικώς και στη συνέχεια αποχώρησε. Τα μέλη της Ολομέλειας, που δεν μετείχαν στην συνεδρίαση της 13.11.2023, δήλωσαν ότι ενημερώθηκαν πλήρως ως προς τα ουσιώδη σημεία της συζήτησης που έγινε κατά την ημερομηνία της ακρόασης της υπόθεσης. Η Ολομέλεια, αφού μελέτησε το σύνολο των στοιχείων του φακέλου:
ΣΚΕΦΤΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΩΣ ΕΞΗΣ:
Ι. Νομικό μέρος
1. Το ΕΣΡ είναι η αρμόδια κατά το Σύνταγμα Ανεξάρτητη Αρχή (άρθρο 15 παρ. 2) για την άσκηση του άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως και την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβάσεων. «Ο άμεσος έλεγχος του κράτους... έχει ως σκοπό... την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και νεότητας».
2. To άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος καθιερώνει ως πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας τον σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου.
3. Κατά το άρθρο 106 παρ. 2 του Συντάγματος: «Η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας».
4. Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 2 του Συντάγματος: «Όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο».
5. Το άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος ορίζει: «Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων». Κατά την παρ. 6 του αυτού ως άνω άρθρου: «Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας».
6. Κατά το άρθρο 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης(που έχει νομική ισχύ επί τη βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, άρ. 6 της ΣΕΕ): «Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη. Πρέπει να είναι σεβαστή και να προστατεύεται». Στο άρθρο 21 παρ. 1 του Χάρτη ορίζεται: «απαγορεύεται κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού».
7. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα (Ν. 2462/1997), στον πρόλογό του αναφέρεται στην «αναγνώριση της εγγενούς αξιοπρέπειας και των ίσων και αναφαίρετων δικαιωμάτων όλων των μελών της ανθρώπινης κοινωνίας», ενώ στο άρθρο 2 του Ν. 2462/1997 ορίζεται: «τα συμβαλλόμενα κράτη στο παρόν Σύμφωνο αναλαμβάνουν την υποχρέωση να σέβονται και να εγγυώνται σε όλα τα άτομα που βρίσκονται στην επικράτεια τους και υπάγονται στη δικαιοδοσία τους τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται στο παρόν Σύμφωνο, χωρίς καμία διάκριση ιδίως φυλής, χρώματος, γένους, γλώσσας, θρησκεύματος, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, περιουσίας, γέννησης ή κάθε άλλης κατάστασης».
8. Ο Ν. 4074/2012 που κυρώνει τη Διεθνή Σύμβαση και το Πρωτόκολλο για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, στο προοίμιο του(σημείο η') ορίζει ότι τα Συμβαλλόμενα Κράτη στην παρούσα σύμβαση «αναγνωρίζοντας ότι οι διακρίσεις κατά οποιουδήποτε προσώπου, βάσει αναπηρίας, αποτελούν προσβολή της εγγενούς αξιοπρέπειας και αξίας του ατόμου», συμφωνούν ότι μία από τις αρχές της Σύμβασης (άρθρο 3) είναι ο σεβασμός της εγγενούς αξιοπρέπειας, της ατομικής αυτονομίας αλλά και της ελευθερίας ατομικών επιλογών και της ανεξαρτησίας των ατόμων.
9. Σύμφωνα με το άρθρο 14 της ΕΣΔΑ(Ν.Δ. 53/1974): «Η χρήσις των αναγνωριζομένων εν τη παρούση συμβάσει δικαιωμάτων και ελευθεριών δέον να εξασφαλισθεί ασχέτως διακρίσεως φύλου, φυλής, χρώματος, γλώσσης, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής προελεύσεως, συμμετοχής εις εθνικήν μειονότητα, περιουσίας, γεννήσεως ή άλλης καταστάσεως».
10. Στο άρθρο 7 παρ. 1 εδ. α' του Π.Δ. 109/2010 ορίζεται: «Οι πάροχοι υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων οφείλουν να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα, ώστε οι παρεχόμενες από αυτούς υπηρεσίες να μην προκαλούν μίσος λόγω φυλής, φύλου, θρησκείας, πεποιθήσεων, εθνικότητας, αναπηρίας, ηλικίας και σεξουαλικού προσανατολισμού».
11. Στο άρθρο 2 παρ. 3 εδ. β' του Ν. 4173/2013 (που τροποποιήθηκε με το Ν. 4324/29.4.2015 που επανιδρύει την ΕΡΤ και ισχύει και για την ιδιωτική τηλεόραση κατ' εφαρμογή του άρθρου 3 παρ. 1α του Ν. 2328/1995) ορίζεται ότι: «Οι οπτικοακουστικές υπηρεσίες που παρέχει η Ε.Ρ.Τ. Α.Ε. πρέπει να ανταποκρίνονται στην ποιοτική στάθμη που επιβάλλουν η κοινωνική αποστολή και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας και να σέβονται ιδίως την αξία του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας». Κατά το άρθρο 2 παρ. 6 του ως άνω νόμου: «Τα ραδιοτηλεοπτικά προγράμματα της ΕΡΤ ΑΕ απευθύνονται σε όλες τις κατηγορίες του κοινωνικού συνόλου, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες ιδιαίτερων κοινωνικών ομάδων ανεξάρτητα από τη θεαματικότητα και ακροαματικότητα των σχετικών εκπομπών. Το παραγόμενο περιεχόμενο και η διάθεση των προγραμμάτων της ΕΡΤ ΑΕ πρέπει να έχουν κατάλληλες μορφές εκπομπής ή/και αλληλεπίδρασης, όπου αυτή προσφέρεται, για άτομα με αναπηρία, όπως είναι ιδίως τα άτομα με προβλήματα ακοής ή όρασης».
12. Στο άρθρο 15 παρ. 1 του Ν. 4443/2016 (που ενσωματώνει τις Οδηγίες 2000/43/ΕΚ, 2000/78/ΕΚ και 2014/54/ΕΕ για ίση μεταχείριση στην απασχόληση) ορίζεται: «Οι ανεξάρτητες αρχές, στο πλαίσιο άσκησης της κύριας λειτουργίας τους, μεριμνούν για την εφαρμογή και προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, σύμφωνα με τους σκοπούς και τις διατάξεις του μέρους Α' του παρόντος νόμου».
13. Κατά το άρθρο 4 παρ. 1 του Π.Δ. 77/2003: «Δεν επιτρέπεται η παρουσίαση προσώπων με τρόπο ο οποίος, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, μπορεί να ενθαρρύνει τον εξευτελισμό, την κοινωνική απομόνωση ή τις δυσμενείς διακρίσεις σε βάρος τους από μέρους του κοινού βάσει ιδίως του φύλου, της φυλής, της εθνικότητας, της γλώσσας, της θρησκείας, της ιδεολογίας, της ηλικίας, της ασθένειας ή αναπηρίας, του γενετήσιου προσανατολισμού ή του επαγγέλματος». Η παρ. 2 του αυτού προεδρικού διατάγματος ορίζει: «Δεν επιτρέπεται η προβολή μειωτικών, ρατσιστικών, ξενοφοβικών ή σεξιστικών μηνυμάτων και χαρακτηρισμών καθώς και μισαλλόδοξων θέσεων και γενικά δεν πρέπει να θίγονται εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες και άλλες ευάλωτες και ανίσχυρες πληθυσμιακές ομάδες».
14. Κατά το άρθρο 67 παρ. 1 του Ν. 4488/2017: «Τα δημόσια και ιδιωτικά ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά, προωθούν την εμπέδωση και το σεβασμό της αρχής της μη διάκρισης. Για το σκοπό αυτό, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης στους Κώδικες Δεοντολογίας Ειδησεογραφικών Εκπομπών, Διαφημίσεων και Ψυχαγωγικών Προγραμμάτων που καταρτίζει, οφείλει να συμπεριλαμβάνει ρυθμίσεις που αποβλέπουν στην πραγμάτωση της αρχής της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας, στην ανάπτυξη ενός πλουραλιστικού διαλόγου για τα θέματα των ΑμΕΑ και την προαγωγή της ουσιαστικής ισότητας μεταξύ ατόμων με ή χωρίς αναπηρίες».
15. Η Υ.Α. 3586/6.12.2018 (ΦΕΚ Β, φύλλο 5491) για τον καθορισμό των μέσων, της διαδικασίας και κάθε άλλου θέματος τεχνικού ή λεπτομερειακού χαρακτήρα για τη διασφάλιση της πρόσβασης των Ατόμων με Αναπηρία στις υπηρεσίες των παροχών υπηρεσιών μέσων μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας, ορίζει στο άρθρο 1 ως παρόχους υπηρεσιών μέσων μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας τους αδειοδοτημένους παρόχους περιεχομένου επίγειας ψηφιακής ευρυεκπομπής ελεύθερης λήψης καθώς και την Ε.Ρ.Τ. Ως άτομα με αναπηρίες ορίζονται: «Τα άτομα με μακροχρόνιες σωματικές, ψυχικές ή αισθητηριακές δυσχέρειες, οι οποίες, σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια, ιδίως θεσμικά, περιβαλλοντικά ή εμπόδια κοινωνικής συμπεριφοράς, δύνανται να παρεμποδίσουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή των ατόμων αυτών στην κοινωνία σε ίση βάση με τους άλλους».
16. Κατά τα στοιχεία β' και ε' της παραγράφου 1 του άρθρου 4 του Ν. 2863/2000, το ΕΣΡ ελέγχει την τήρηση των όρων που προβλέπονται στην εκάστοτε ισχύουσα ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία και επιβάλλει τις από το άρθρο 4 του Ν. 2328/1995 προβλεπόμενες κυρώσεις σε περίπτωση παραβάσεων.
Από το συνδυασμό των ως άνω διατάξεων συνάγονται τα ακόλουθα:
α) Η αρχή της αξίας του ανθρώπου καθίσταται, μέσω της αναγνώρισης της ως συνταγματικής αρχής και της δικαιοκρατικής της νοηματοδότησης, κανονιστική πηγή των δικαιωμάτων και ελευθεριών, υπό την έννοια ότι κάθε συνταγματικό δικαίωμα θεωρείται ότι αποτελεί ιδιαίτερη έκφανση και εκδήλωση της αξίας του ανθρώπου (Β. Τσεβρένης «Ανθρώπινη αξιοπρέπεια», 2012, σελ. 40-41, Sakkoulas-online.gr). Η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 του Συντάγματος δεν θεσπίζει ατομικό δικαίωμα ούτε αποτελεί απλή διακήρυξη, αλλά κανόνα δικαίου συνταγματικού επιπέδου. Η διάταξη αυτή αποτελεί θεμελιώδη συνταγματικό κανόνα αντικειμενικού χαρακτήρα και άμεσης ισχύος(Α.Π. 40/1998) (Γ. Κασιμάτης «Η απόφαση 40/1998 της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου. Οι βάσεις εφαρμογής της αρχής σεβασμού και προστασίας της αξίας του ανθρώπου και της εγγύησης της ιδιοκτησίας», Νομικό Βήμα, τεύχος 5, τόμος 47, Μάιος 1999). Η κατοχύρωση της αξίας του ανθρώπου είναι απαραβίαστη, δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό και σε καμία επιφύλαξη νόμου καθώς η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 δεν υπόκειται σε αναθεώρηση ούτε ανήκει σε εκείνες των οποίων η ισχύς μπορεί να ανασταλεί κατά το άρθρο 48 παρ. 1 . Η αξία του ανθρώπου αποτελεί το άκρο όριο οποιουδήποτε περιορισμού ατομικού δικαιώματος που επιτρέπει εκάστοτε το Σύνταγμα είτε αυτός αναφέρεται στο περιεχόμενο είτε στους φορείς του δικαιώματος (Π. Δαγτόγλου «Συνταγματικό Δίκαιο-Ατομικά δικαιώματα», 4η έκδοση, 2012, σελ. 1123, βλ. σχετικά Τ. Ηλιοπούλου-Στράγγα «Γενική θεωρία θεμελιωδών δικαιωμάτων», 2018, σελ. 195-199, Sakkoulas-
online.gr). Η θεμελιώδης αυτή διάταξη του Συντάγματος καθιερώνει τον εν γένει ανθρωποκεντρικό του χαρακτήρα επιβάλλοντας όχι μόνο την παθητική υπεράσπιση της αξίας του ανθρώπου αλλά και τον ενεργό σεβασμό της στην πράξη υπενθυμίζοντας την «πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας» που απευθύνεται στο κράτος και σε κάθε μέλος του κοινωνικού συνόλου. Η έννοια της αξίας του ανθρώπου περιλαμβάνει την ενυπάρχουσα στον κάθε άνθρωπο ουσία, αυτή που φέρει ως έλλογο ον με φυσική, ηθική και νομική υπόσταση(πρβλ. ΣτΕ 4782/2012, 714/2013, 3311/2013, 4157/2014, 4992/2014). Μέσω της γενικής ρήτρας του άρθρου 57 ΑΚ για την προστασία της προσωπικότητας, η συνταγματική αρχή του σεβασμού στην αξία του ανθρώπου τριτενεργεί στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου. Έτσι, κάθε πρόσωπο δικαιούται να απολαμβάνει τόσο από τους φορείς της κρατικής εξουσίας, όσο και από οποιονδήποτε τρίτο τη μεταχείριση που αρμόζει σε έλλογο και συνειδητό ον (Α. Μανιτάκης «Το υποκείμενο των συνταγματικών δικαιωμάτων», Α. Σάκκουλας, 1981, σημείωμα Χ. Τσίγκου για απόφ. ΣτΕ 2838/2014, ΔιΜΕΕ, 1/2015). «Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν δεσμεύουν μόνο την κρατική εξουσία, δεσμεύουν και κάθε ιδιωτική, οικονομική ή κοινωνική εξουσία η οποία απειλεί, δυνάμει, την ελευθερία του ανθρώπου σε πολλές εκφάνσεις της» (Γ. Παπαδημητρίου «Τα ανθρώπινα δικαιώματα στην εποχή μας», Συνταγματικές Μελέτες, τ. 4, 2010, σελ. 13-23, Sakkoulas-online.gr). Τα ραδιοτηλεοπτικά προγράμματα οφείλουν να τηρούν την αρχή της αξίας του ανθρώπου και να αντιμετωπίζουν ισότιμα όλους τους πολίτες μη προβάλλοντας δυσμενείς διακρίσεις.
β) Η ισότητα ενώπιον του νόμου και η προστασία όλων των ατόμων έναντι των διακρίσεων αποτελεί οικουμενικό δικαίωμα αναγνωρισμένο από την διεθνή, ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. Στο ευρωπαϊκό δίκαιο προβλέπονται απαγορεύσεις για δυσμενείς διακρίσεις για διάφορους λόγους, όπως ενδεικτικά η φυλή, το φύλο, η θρησκεία, οι πεποιθήσεις, η εθνικότητα, η αναπηρία, η ηλικία, ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Η ΕΣΔΑ στο άρθρο 14 και ο νόμος 2462/1997 στο άρθρο 2 (που κυρώνει το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα), παραθέτοντας τους λόγους που αποτελούν δυσμενή διάκριση, ορίζουν και «κάθε άλλη κατάσταση» επιτρέποντας ένα περιθώριο επέκτασης της προστασίας για λόγους πέραν των ήδη αναγραφομένων. Επίσης ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της
Ευρωπαϊκής Ένωσης στο άρθρο 21 απαγορεύει κάθε διάκριση και χρησιμοποιεί τον όρο «ιδίως» στην παράθεση των λόγων δυσμενών διακρίσεων. Υπ’ αυτή την έννοια, γίνεται δεκτό ότι στο ευρωπαϊκό δίκαιο υπάρχει μια γενική αρχή απαγορεύσεως των δυσμενών διακρίσεων καλύπτουσα και λόγους που δεν αναγράφονται ρητώς στο κείμενο των διατάξεων. Η ελληνική ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία στο άρθρο 4 του Π.Δ. 77/2003 αφενός χρησιμοποιεί τον όρο «ιδίως» στην παράθεση των λόγων δυσμενών διακρίσεων, αφετέρου προβλέπει ως λόγο δυσμενούς διάκρισης και την «ασθένεια».
γ) Στοιχείο της αναπηρίας αποτελεί η έλλειψη κάποιας λειτουργίας που αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική αλληλεπίδραση και τη λειτουργική ικανότητα ή έλλειψη της. Βιολογικοί, κοινωνικοί και φυσικοί- περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να συνθέτουν το τρίπτυχο της αναπηρίας. Η προσβασιμότητα είναι μια προϋπόθεση για την ανεξαρτησία των ΑμΕΑ και τη συμμετοχή τους στην κοινωνία.
Η διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία αναγνωρίζει ότι η αναπηρία είναι μια εξελισσόμενη έννοια που προκύπτει από την αλληλεπίδραση μεταξύ των εμποδιζόμενων προσώπων και των περιβαλλοντικών εμποδίων καθώς και των εμποδίων συμπεριφοράς με αποτέλεσμα να αναστέλλεται η πλήρης και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία επί ίσοις όροις με τα υπόλοιπα μέλη του κοινωνικού συνόλου. Η Σύμβαση διαγιγνώσκει τον κίνδυνο περιθωριοποίησης και απομόνωσης των ΑμΕΑ και καλεί τα κράτη να προστατέψουν τα δικαιώματα τους για να αποσοβήσουν τον κίνδυνο αυτό. Τα κράτη μέρη υποχρεούνται όχι μόνο να απαγορεύσουν όλες τις διακρίσεις που βασίζονται στην αναπηρία αλλά και να εγγυηθούν στα ΑμΕΑ ίση και αποτελεσματική νομική προστασία κατά των διακρίσεων. Η αφύπνιση της κοινωνίας αποτελεί μία από τις προϋποθέσεις για την αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης. Η αφύπνιση αφορά τόσο τον δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα, ενώ τα ΜΜΕ έχουν στο θέμα αυτό πρωταρχικό ρόλο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, λαμβάνοντας υπόψη ότι ένας στους έξι Ευρωπαίους είναι άτομο με αναπηρία, τονίζει την ανάγκη παροχής ίσων ευκαιριών στα ΑμΕΑ δια του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είχε την ευκαιρία να ασχοληθεί με ζητήματα προστασίας των δικαιωμάτων των ΑμΕΑ δείχνοντας την ευαισθησία του, παρά την έλλειψη ειδικής διάταξης που να αναφέρεται σε αυτούς. Ενδεικτικές είναι οι αποφάσεις Price v. United Kingdom του 2001(αρ. προσφ. 33394/96), Keenan v. United Kingdom του 2001 (αρ. προσφ. 27229/95), Botta v. Italy του 1998 (αρ. προσφ. 21439/93), Semikhvostov v. Russia του 2014(αρ. προσφ. 2689/12).
Το Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης(ΔΕΕ) εξέτασε ζητήματα σχετικά με αναπηρία. Ενδεικτικές είναι οι αποφάσεις Chacon Navas v. Eurest Colectividades SA(C-13/05), S. Coleman v. Attridge Law and Steve Law (C-303/06), Commission v. Italy(C- 312/11), συνεκδικασθείσες υποθέσεις Ring και Skouboe Werge(C-335/11 και C- 337/11).
ΙΙ. Πραγματικό μέρος
Από τα έγγραφα του φακέλου, την παρακολούθηση της επίμαχης ροής προγράμματος και τους ισχυρισμούς της εγκαλουμένης (προβληθέντες προφορικώς και εγγράφως), προκύπτουν τα εξής:
α) Η ενημερωτική εκπομπή «Ακραία φαινόμενα» που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι στις 13.4.2019, ώρα 10.00', έφερε σήμανση 2ης κατηγορίας (κατάλληλο-επιθυμητή η γονική συναίνεση), διήρκεσε δυόμιση ώρες και παρουσιάστηκε από τους δημοσιογράφους Δημήτρη Καμπουράκη και Τάκη Χατζή. Στην έναρξη της εκπομπής, ο Δ. Καμπουράκης εμφανίζεται φορώντας μαύρα γυαλιά και ο συμπαρουσιαστής του Τ. Χατζής, αστειευόμενος, τον παρομοιάζει με τον Αμερικανό τραγουδοποιό Stevie Wonder που ήταν εκ γενετής τυφλός. Ψάχνοντας να βρει κέρματα για να τον ελεήσει και θυμίζοντας σκηνή από την ταινία «Κάλπικη λίρα» στην οποία ο ηθοποιός Μίμης Φωτόπουλος υποδύεται έναν δήθεν τυφλό επαίτη, απευθύνεται σε συνεργάτη της εκπομπής (Γιάννη) ο οποίος του δίνει κέρματα. Ο Δ. Καμπουράκης βγάζει τα μαύρα γυαλιά για να δει τα κέρματα. Οι συμπαρουσιαστές φαίνονται να διασκεδάζουν με το συμβάν, ενώ αμέσως μετά ο Δ. Καμπουράκης εξηγεί ότι έκανε μία χειρουργική επέμβαση στο μάτι για την οποία είχε ανησυχήσει, αλλά τελικά όλα πήγαν κατ’ ευχήν. Στις 10.16' ο Δ. Καμπουράκης, απαντώντας σε μήνυμα τηλεθεατή, διευκρινίζει πως είχε πάθει αποκόλληση. Στον υπόλοιπο χρόνο, η εκπομπή ασχολείται με θέματα της πολιτικής κυρίως επικαιρότητας συνομιλώντας με καλεσμένους (διαβάζουν πρωτοσέλιδα εφημερίδων, μεταδίδουν ρεπορτάζ κ.ά.).
β) Κατά την έναρξη της ίδιας ενημερωτικής εκπομπής «Ακραία φαινόμενα» που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι στις 14.4.2019, ώρα 10.00', επίσης με σήμανση 2ης κατηγορίας (κατάλληλο-επιθυμητή η γονική συναίνεση), η οποία παρουσιάστηκε από τους ίδιους δημοσιογράφους Δημήτρη Καμπουράκη και Τάκη Χατζή, ο Δ. Καμπουράκης, αναφερόμενος στην εκπομπή της προηγούμενης ημέρας, δηλώνει «Έκανα έναν αυτοσαρκασμό βάζοντας γυαλιά ηλίσο και έγινε χαμός στα social media και στα site. Βγήκαμε και είπαμε χίλια συγγνώμη, δεν είχαμε πρόθεση να κοροϊδέψουμε κανέναν, να διακωμωδήσουμε κανέναν, τους τυφλούς, 30 χρόνια στην πιάτσα.... Έκανα μια χοντράδα, έβαλα γυαλιά, λέγανε τυφλώθηκα, εγχειρισμένο μάτι ήταν, έκανα λίγο πλάκα, κακώς, αλλά παρακαλώ μη μας καταλογίσει κανείς πρόθεση». Ο Τ. Χατζής αναφέρει «Ζητήσαμε συγγνώμη και έπρεπε να το κάνουμε, πήρα ένα μήνυμα από φίλο που λέει πως δεν ήταν καλό το αστείο που έγινε, ζητήσαμε συγγνώμη και το εννοούμε».
Στην εκπομπή είναι καλεσμένος ο Γ. Βαρδακαστάνης που είναι Πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία. Ο Δ. Καμπουράκης, απευθυνόμενος στον ως άνω καλεσμένο, λέει «Να με ξεχέσεις, αλλά δεν θέλω να μου καταλογίσεις πρόθεση». Ο Γ. Βαρδακαστάνης απαντά «Γνωρίζω τη συνεισφορά σας στην ανάδειξη θεμάτων των ατόμων με αναπηρία. Δεν καταφέρατε να μιμηθείτε το Φωτόπουλο. Ο Χατζής μίλησε με τον Πρόεδρο του Συνδέσμου Τυφλών κ. Μαργιόλα, το θέμα πρέπει να θεωρηθεί ότι έχει λήξει... Η ευαισθησία που έχουμε γι ’ αυτή την υπόθεση σχετίζεται με το γεγονός πως η αναπηρία έχει ταυτισθεί με την επαιτεία, γι’ αυτό υπάρχει δικαιολογημένη ευαισθησία. Με τους αγώνες του αναπηρικού κινήματος προστατέψαμε τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια των ΑμΕΑ... και με τη στήριξη των ΜΜΕ που υπήρξε καθοριστική». Ο Τ. Χατζής αναφέρει ότι ο Κουρουμπλής (Ο Παναγιώτης Κουρουμπλής υπήρξε Υπουργός Υγείας το 2015, Υπουργός Ναυτιλίας το 2016 και Υπουργός Εσωτερικών. Είναι ο πρώτος τυφλός βουλευτής που εξελέγη στην Ελλάδα. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Τυφλών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τυφλών, του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για τους Αναπήρους (1991) και ιδρυτής της Εθνικής Συνομοσπονδίας Προσώπων με Αναπηρία) είπε πως τον συνδέει φιλία με τους δύο παρουσιαστές, ότι δεν σκέφτηκε πως θέλαν να τον κοροϊδέψουν. Το ίδιο αναφέρει και ο Γ. Βαρδακαστάνης. Ο Τ. Χατζής συμπληρώνει «Ήταν μια λάθος στιγμή που αναγνωρίζουμε», ενώ ο Δ. Καμπουράκης αναφέρεται στη σύζυγο του ως άτομο με ειδικές ανάγκες (ώρα 10.06').
Περαιτέρω, από την παρακολούθηση και καταγραφή των πραγματικών περιστατικών προκύπτουν εν κατακλείδι τα ακόλουθα:
Στην εκπομπή «Ακραία φαινόμενα» της 13.4.2019 οι παρουσιαστές, με αφορμή μια χειρουργική επέμβαση λόγω αποκόλλησης στο μάτι του ενός παρουσιαστή, αστειεύονται κάνοντας αναφορά σε Αμερικανό τυφλό τραγουδοποιό και σε ήρωα ελληνικής ταινίας του ασπρόμαυρου κινηματογράφου που εμφανιζόταν ως δήθεν τυφλός επαίτης. Ο ένας παρουσιαστής, παρωδώντας τους ως άνω καλλιτέχνες, εμφανίζεται με μαύρα γυαλιά παραπέμποντας σε τυφλό άτομο. Από τη συνομιλία που διεξάγεται μεταξύ των παρουσιαστών συνάγεται πως δεν υπήρχε πρόθεση απαξίωσης των ατόμων με προβλήματα όρασης (τυφλών) αλλά μάλλον μιας διάθεσης να διασκεδαστούν οι ανησυχίες του παρουσιαστή που υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση στο μάτι μέσω της διακωμώδησης της κατάστασης του.
Τα ανωτέρω επιβεβαιώνονται στην εκπομπή «Ακραία φαινόμενα» της 14.4.2019 στην οποία, αφενός οι παρουσιαστές ζητούν συγγνώμη υποστηρίζοντας πως δεν είχαν καμία πρόθεση να προσβάλουν κανέναν, αφετέρου ο καλεσμένος στην εκπομπή Πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Ατόμων με αναπηρία, κάνοντας μνεία και στον Πρόεδρο του Συνδέσμου Τυφλών, θεωρεί το θέμα λήξαν αναγνωρίζοντας τη συνεισφορά των ΜΜΕ και ειδικότερα των παρουσιαστών στην ανάδειξη των θεμάτων των ατόμων με αναπηρία. Συνεπεία αυτών, κρίνεται πως δεν υπήρξε, μέσω της εκπομπής, δυσμενής διάκριση σε βάρος των ατόμων με προβλήματα όρασης.
ΙΙΙ. Υπαγωγή
Ενόψει των ανωτέρω, η Ολομέλεια δέχεται ομόφωνα ότι η εγκαλούμενη εταιρεία δεν υπέπεσε στη διοικητική παράβαση της δυσμενούς διάκρισης προσώπων λόγω αναπηρίας,
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Απαλλάσσει την εγκαλουμένη εταιρεία από τη διοικητική παράβαση της δυσμενούς διάκρισης προσώπων λόγω αναπηρίας, κατά τα αναφερόμενα στο σκεπτικό.
Κρίθηκε και αποφασίστηκε την 11η Δεκεμβρίου 2023 και δημοσιεύτηκε την 6η Φεβρουαρίου 2024.
Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Ε.Σ.Ρ. H ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΕΥΤΕΡΠΗ ΚΟΥΤΖΑΜΑΝΗ - ΔΡΙΛΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΡΑΖΙΔΟΥ
Πληροφορίες: www.esr.gr
Παρατηρήσεις: Απόφαση 188/2023 - ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ (ΕΣΡ) - 6η Φεβρουαρίου 2024
