Διαβάστε ακολούθως την Απόφαση 181/2023 της Ανεξάρτητης Αρχής:
Η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου, συνήλθε σε συνεδρίαση στον συνήθη γι’ αυτό τόπο την 25.9.2023 και ώρα 11:00, προκειμένου να συζητήσει επί της κατωτέρω υποθέσεως. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr») τα μέλη: Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Ευαγγελία Μήτρου και Γεώργιο Σαρειδάκη. Απόντα τα μέλη Καλλιόπη Διαμαντάκου, Γεώργιος Πλειός και Σωκράτης Τσιχλιάς, οι οποίοι είχαν κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η ενδεχόμενη παραβίαση από τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο «STAR CHANNEL», ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία «ΝΕΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Α.Ε.», της ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας αναφορικά με διατάξεις περί προστασίας ανηλίκων τηλεθεατών (προβολή βίαιων σκηνών και μη αντιστοιχίας σήμανσης στο περιεχόμενο του προγράμματος), στη διάρκεια επεισοδίου της ξένης σειράς με τον τίτλο «Ντετέκτιβ Μονκ» που μεταδόθηκε στις 9.10.2019. Η υπόθεση εξετάζεται ύστερα από την με αρ. πρωτ. ΕΣΡ 4655/10.10.2019 καταγγελία πολίτη.
Για τον έλεγχο σχηματίστηκε ο φάκελος με αριθμό 112/14.4.2022, ο οποίος ανατέθηκε στη διοικητική υπάλληλο Αικατερίνη Κοντοπούλου και στην ειδική επιστήμονα - νομικό Ρέα Λαμπροπούλου. Η Διοικητική Υπάλληλος υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 423/ΕΣ/3.5.2022 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης. Στην συνέχεια, η Ειδική Επιστήμονας υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 583/ΕΣ/20.6.2022 νομική της εισήγηση.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, για λογαριασμό της λειτουργούσης τον σταθμό ως άνω εταιρείας, παρέστησαν οι πληρεξούσιοι δικηγόροι της Αικατερίνη Κοκοτσάκη, Μαρία Κατζουράκη και Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος. Ερωτηθέντες από τον Πρόεδρο, οι Δικηγόροι δήλωσαν ότι γνωρίζουν το περιεχόμενο του φακέλου, έλαβαν δε τον λόγο και ανέπτυξαν τους ισχυρισμούς τους. Ζήτησαν στη συνέχεια -και η Ολομέλεια δέχτηκε- να τους παρασχεθεί προθεσμία για την κατάθεση εγγράφου υπομνήματος μέχρι και την 31.10.2023, ώρα 14.00, και η συζήτηση κηρύχθηκε περαιωμένη. O σταθμός κατέθεσε στη Γραμματεία το με αριθμό πρωτοκόλλου ΕΣΡ 5372/23.10.2023 υπόμνημα.
Την 4.12.2023 και ώρα 11.00 η Ολομέλεια συνήλθε σε διάσκεψη επί της υποθέσεως ύστερα από πρόσκληση της Προέδρου. Συγκροτήθηκε από τους: Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, πρόεδρο, Ιωάννη Πολίτη, αντιπρόεδρο, και τα μέλη: Σωκράτη Τσιχλιά (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr»), Δημήτριο Σταυρόπουλο (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr»), Σπυρίδωνα Χρυσοφώτη, Πέτρο Τριανταφυλλίδη, Γεώργιο Βλαβιανό και Ιωάννη Μιχελάκη. Απόν το μέλος Ευτύχιος Παλλήκαρης, ο οποίος είχε κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Η Πρόεδρος ενημέρωσε αναλυτικά για την υπόθεση τον αντιπρόεδρο Ιωάννη Πολίτη και τα μέλη της Ολομέλειας: Σωκράτη Τσιχλιά, Δημήτριο Σταυρόπουλο, Σπυρίδωνα Χρυσοφώτη, Πέτρο Τριανταφυλλίδη, Γεώργιο Βλαβιανό και Ιωάννη Μιχελάκη, οι οποίοι δεν μετείχαν στη συνεδρίαση της 25.9.2023 κατά την οποία έλαβε χώρα η ακρόαση των πληρεξούσιων δικηγόρων του τηλεοπτικού σταθμού, αναγιγνώσκοντας την υπ’ αριθμό 583/ΕΣ/20.6.2022 έγγραφη νομική εισήγηση που συνέταξε η ειδική επιστήμονας-νομικός Ρέα Λαμπροπούλου, την υπ’ αριθμό 423/ΕΣ/3.5.2022 έκθεση πραγματικών περιστατικών του τμήματος προγράμματος του ΕΣΡ που συνέταξε η υπάλληλος του ΕΣΡ Αικατερίνη Κοντοπούλου, το υπόμνημα της εγκαλουμένης, το πρακτικό της συζήτησης στην Ολομέλεια και το σύνολο των λοιπών εγγράφων του φακέλου. Παρέστη επίσης και η ανωτέρω εισηγήτρια, η οποία ανέπτυξε το ζήτημα προφορικώς και στη συνέχεια αποχώρησε. Τα νέα μέλη της Ολομέλειας, που δεν μετείχαν στην προηγούμενη συνεδρίαση της 25.9.2023, δήλωσαν ότι ενημερώθηκαν πλήρως ως προς τα ουσιώδη σημεία της συζήτησης που έγινε κατά την ημερομηνία της ακρόασης της υπόθεσης. Η Ολομέλεια, αφού μελέτησε το σύνολο των στοιχείων του φακέλου:
ΣΚΕΦΤΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΩΣ ΕΞΗΣ:
Ι. Νομικό Μέρος
1. Το ΕΣΡ είναι η αρμόδια κατά το Σύνταγμα Ανεξάρτητη Αρχή (άρθρο 15 παρ. 2) για την άσκηση του άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως και την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβάσεων. «Ο άμεσος έλεγχος του κράτους... έχει ως σκοπό... την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και νεότητας».
2. Κατά το άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγματος: «Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του κράτους».
3. Στο άρθρο 2 παρ. 3 εδ. β' του Ν. 4173/2013 (που τροποποιήθηκε με το Ν. 4324/29.4.2015 που επανιδρύει την ΕΡΤ και ισχύει και για την ιδιωτική τηλεόραση κατ' εφαρμογή του άρθρου 3 παρ. 1α του Ν. 2328/1995) ορίζεται ότι: «Οι οπτικοακουστικές υπηρεσίες που παρέχει η Ε.Ρ.Τ. Α.Ε. πρέπει να ανταποκρίνονται στην ποιοτική στάθμη που επιβάλλουν η κοινωνική αποστολή και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας και να σέβονται ιδίως την αξία του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας».
4. Κατά το άρθρο 24 παρ. 1 εδ. δ' του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (που έχει νομική ισχύ επί τη βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, άρ. 6 της ΣΕΕ): «Σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού».
5. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα του 1966 (Ν. 2462/1997) στο άρθρο 24 παρ. 1 αυτού ορίζει ότι «Κάθε παιδί, χωρίς διάκριση λόγω φυλής, χρώματος, γένους, γλώσσας, θρησκείας, εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, περιουσίας ή γέννησης, έχει δικαίωμα, έναντι της οικογένειάς του, της κοινωνίας και του κράτους στα μέτρα προστασίας που απαιτεί η θέση του ως ανηλίκου».
6. Ο Ν. 2101/1992, που κυρώνει τη «Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού» ορίζει στο άρθρο 3 παρ. 1: «Σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής προστασίας, είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού». Στο άρθρο 17 του ανωτέρω νόμου μνημονεύονται τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ορίζοντας στην περ. ε': «τα συμβαλλόμενα κράτη ευνοούν την επεξεργασία κατάλληλων κατευθυντήριων αρχών που να προορίζονται για την προστασία του παιδιού από την ενημέρωση και το υλικό που βλάπτουν την ευημερία του...».
7. Κατά το Π.Δ. 109/2010 άρθρο 26 παρ. 4: «οι τηλεοπτικοί οργανισμοί ελεύθερης λήψης οφείλουν να μη μεταδίδουν προγράμματα τα οποία ενδέχεται να βλάψουν σοβαρά τη σωματική, πνευματική ή ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων και ιδίως. σκηνές υπερβολικής βίας, καθώς και να μη μεταδίδουν σκηνές φυσικής ή λεκτικής βίας στα ειδησεογραφικά τους προγράμματα, χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο για την πληροφόρηση του κοινού για ορισμένο γεγονός». Κατά το άρθρο 26 παρ. 5 εδ. α' και β' του ως άνω Προεδρικού Διατάγματος: «Όλα τα τηλεοπτικά προγράμματα (εκτός των διαφημιστικών μηνυμάτων και των μηνυμάτων τηλεπώλησης) κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με το βαθμό της δυσμενούς επίδρασης που μπορεί να έχει το περιεχόμενό τους στην προσωπικότητα και στην εν γένει ηθική και πνευματική ανάπτυξη των ανηλίκων. Σε κάθε κατηγορία αντιστοιχεί ένα ειδικό σύμβολο ή ηχητικό σήμα το οποίο μεταδίδεται επί της οθόνης σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος ή σε καθορισμένο τμήμα αυτής». Κατά την παρ. 7 εδ. γ' του αυτού άρθρου «η σήμανση κάθε προγράμματος συναρτάται άμεσα με το περιεχόμενό του και την ώρα μετάδοσής του».
8. Ο Κανονισμός 2/1991 του Ε.Σ.Ρ. περί ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων (ο οποίος, σύμφωνα με το πρακτικό συνεδριάσεως και γνωμοδότηση του Συμβουλίου Επικρατείας με αριθμό 49/2003, καταργείται μόνο κατά το μέρος που αφορά σε ειδησεογραφικές και ενημερωτικές εκπομπές, ενώ κατά το μέρος που αφορά στα λοιπά ραδιοτηλεοπτικά προγράμματα διατηρείται σε ισχύ μέχρι την έκδοση του σχετικού κώδικα δεοντολογίας και ο οποίος -Κανονισμός 2/1991- εφαρμόζεται στην προκειμένη περίπτωση γιατί η εκπομπή-ξένη σειρά- έφερε ψυχαγωγικό χαρακτήρα) στο άρθρο 9 παρ. 1 αυτού ορίζει: «Η προαγγελία και η παρουσίαση οποιασδήποτε μη ειδησεογραφικής εκπομπής πρέπει να σταθμίζει την αρνητική επιρροή που μπορεί η εκπομπή να ασκήσει στους ανήλικους αν προβληθεί σε χρόνο που συνηθίζουν να παρακολουθούν ανήλικοι». Κατά την παρ. 3 του αυτού άρθρου: «Οι εκπομπές δεν πρέπει να περιλαμβάνουν προγράμματα τα οποία ενδέχεται να βλάψουν σοβαρά τη σωματική, πνευματική ή ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων και ειδικότερα προγράμματα που περιέχουν πορνογραφικές σκηνές ή σκηνές άσκοπης βίας. Η διάταξη αυτή ισχύει και για προγράμματα που ενδέχεται να βλάψουν τη σωματική, πνευματική ή ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων, εκτός αν εξασφαλίζεται με επιλογή της κατάλληλης ώρας εκπομπής ή με άλλα τεχνικής φύσεως μέσα ότι στην περιοχή μεταδόσεως οι ανήλικοι δεν παρακολουθούν κατά κανόνα τις εκπομπές αυτές» (Η ισχύς του Κανονισμού 2/1991 του Ε.Σ.Ρ. «περί ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων» επιβεβαιώνεται από διάφορες αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας ενδεικτικά ΣτΕ 2129/2009, 568/2011, 570/2011, 4784/2012, 2900/2014, 1798/2015, 503/2016). Τέλος, κατά το άρθρο 10 παρ. 1 του ως άνω Κανονισμού: «Σκηνές βίας δικαιολογούνται μόνο εάν και στο μέτρο που είναι αναγκαία συστατικά μέρη της δραματικής ή ενημερωτικής εκπομπής στην οποία ανήκουν. Δεν επιτρέπονται όταν παρεμβάλλονται κυρίως για να δημιουργήσουν έξαψη στον τηλεθεατή ή ακροατή».
9. Η Υπόδειξη 1/14.10.2014 του Ε.Σ.Ρ. στο σημ. Γ' παρ. 1 αναφέρει ότι το πρόγραμμα που μεταδίδεται από τους τηλεοπτικούς σταθμούς και απευθύνεται σε ανηλίκους ή μεταδίδεται ώρα που παρακολουθούν ανήλικοι δεν πρέπει να εξιδανικεύει ή να δικαιολογεί συμπεριφορές βίαιες, επικίνδυνες, νοσηρές, παράνομες ή ανάρμοστες, λαμβανομένου υπόψη του κινδύνου μίμησης αυτών των συμπεριφορών από ανηλίκους.
10. Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Υ.Α. 6138/Ε/17.3.2000 για την κατάταξη και σήμανση των τηλεοπτικών προγραμμάτων: «Όλα τα τηλεοπτικά προγράμματα, εκτός των διαφημιστικών μηνυμάτων και των μηνυμάτων τηλεπώλησης..., κατατάσσονται σε πέντε(5) κατηγορίες, ανάλογα με το βαθμό της δυσμενούς επίδρασης που μπορεί να έχει το περιεχόμενο τους στην προσωπικότητα και στην εν γένει σωματική, ηθική, πνευματική και διανοητική ανάπτυξη των ανηλίκων». Κατά το άρθρο 2 παρ. 1 εδ. β' της ως άνω Υπουργικής Απόφασης: «Βασικό κριτήριο για την επιλογή της προσήκουσας σήμανσης αποτελεί η ύπαρξη αντιστοιχίας μεταξύ περιεχομένου προγράμματος και ώρας μετάδοσης του σε συνδυασμό με την πιθανή παρακολούθηση αυτού από ανηλίκους».
11. Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 1 της Υ.Α. 106/12.6.2019: «Σε κάθε κατηγορία κατάταξης των τηλεοπτικών προγραμμάτων αντιστοιχεί το καθοριζόμενο με την παρούσα απόφαση οπτικό σύμβολο που συναρτάται με την ηλικία των τηλεθεατών. Το κάθε σύμβολο μεταδίδεται σε εμφανές σημείο της οθόνης, σε μέγεθος, ένταση και διάρκεια που καθιστά δυνατό τον εντοπισμό του από το μέσο τηλεθεατή». Η παρ. 2 του άρθρου 4 ορίζει: «Για την πληρέστερη προστασία των ανηλίκων τηλεθεατών προβλέπεται και ειδική λεκτική σήμανση προσδιορισμού του περιεχομένου των προγραμμάτων ανάλογα με τη βλάβη που αυτό μπορεί να προκαλέσει στους ανηλίκους (π.χ. σκηνές βίας, σεξουαλικές σκηνές, χρήσης ουσιών και σκηνές απρεπούς εκφοράς λόγου). Η λεκτική σήμανση εμφανίζεται κάτω από το οπτικό σύμβολο κατάταξης των τηλεοπτικών προγραμμάτων».
Ακολουθούν πίνακες που επεξηγούν τα οπτικά σύμβολα και την ειδική λεκτική σήμανση περιεχομένου των προγραμμάτων:
Πίνακας Ι: όλες οι κατηγορίες κατάταξης των τηλεοπτικών προγραμμάτων έχουν χρώμα τετραγώνου πλαισίου μαύρο, κύκλου λευκό και χρώμα χαρακτήρων ή αριθμών μαύρο: 1η κατηγορία(Κ), 2η κατηγορία(8), 3η κατηγορία(12), 4η κατηγορία(16), 5η κατηγορία(18).
Πίνακας ΙΙ: Ούτω, η επεξήγηση του συμβόλου 8: κατάλληλο για άνω των 8 ετών. Πίνακας ΙΙΙ: διάρκεια του οπτικού συμβόλου σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Πίνακας V: Η επιτρεπόμενη ώρα μετάδοσης: 2η) για τους ανήλικους άνω των 8 ετών είναι στην ευχέρεια του παρόχου υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων, αρκεί να μη μεταδίδεται σε ζώνη παιδικού προγράμματος καθώς και τριάντα (30')λεπτά πριν και μετά τη ζώνη αυτή.
Πίνακας VIII: η ειδική λεκτική σήμανση προσδιορισμού του περιεχομένου των τηλεοπτικών προγραμμάτων αφορά ανήλικους άνω των 12 ετών (3η κατηγορία).
12. Τέλος, κατά τα στοιχεία β' και ε' της παραγ. 1 του άρθρου 4 του Ν. 2863/2000, το Ε.Σ.Ρ ελέγχει την τήρηση των όρων που προβλέπονται στην εκάστοτε ισχύουσα ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία και επιβάλλει, σε περίπτωση παραβάσεων, τις από το άρθρο 4 του Ν. 2328/1995 προβλεπόμενες κυρώσεις.
Από το συνδυασμό των ως άνω διατάξεων συνάγονται τα ακόλουθα:
α) Οι ανήλικοι τηλεθεατές, λόγω της μη αναπτυγμένης κρίσης τους, της συναισθηματικής ανωριμότητας τους και του ιδιαίτερα ευαίσθητου ψυχικού τους κόσμου, επηρεάζονται βαθιά, κατά κοινή πείρα, από τα μηνύματα και τις εικόνες που προβάλλονται από την τηλεόραση. Η επιρροή αυτή μπορεί μακροπρόθεσμα να μεταβάλει τους κανόνες και τις αξίες μιας κοινωνίας καθώς μεταβάλλεται ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτός ο κοινωνικός περίγυρος. Η τηλεόραση συνδημιουργεί τις καθημερινές συνθήκες της γνωστικής, συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης των ανηλίκων, καθώς αυτή προϋπάρχει στο περιβάλλον στο οποίο οι ανήλικοι αναπτύσσονται με αποτέλεσμα να συνδέονται μαζί της από νωρίς (ενδεικτικά αποφάσεις ΣτΕ που αφορούν προστασία ανηλίκων 147/2017, 3793/2015, 1668/2015, 1177/2015, 1259/2015, 388/2020, 1866/2021 κ.α.). Οι διατάξεις που αφορούν στην προστασία της παιδικής ηλικίας είναι αναγκαστικού δικαίου (ΣτΕ 2572/2015), ο δε κίνδυνος προκλήσεως βλάβης στους ανηλίκους είναι δυνατόν να προκύπτει από το όλο περιεχόμενο μιας εκπομπής (ΣτΕ 495/2015, 3208/2014, 4407/2013). Κατά την ΣτΕ 124/2020 δεν χρήζει εξειδίκευσης η βλάβη της ηθικής ανάπτυξης των ανηλίκων, ενώ κατά την ΣτΕ 509/2018 που αφορά πρωινή ραδιοφωνική εκπομπή, γίνεται μνεία σε εν δυνάμει ανήλικους ακροατές που αποτελούν ομάδα επιρρεπή στο μιμητισμό.
β) Σχετικά με το βίαιο περιεχόμενο των τηλεοπτικών μεταδόσεων διατυπώθηκαν από ειδικούς τα εξής: «Η παιδική ηλικία θεωρήθηκε η περίοδος της αθωότητας και της απομόνωσης... Η τηλεόραση καταρρίπτει το μοντέλο της αθωότητας, καθώς απορρυθμίζει το προϋπάρχον σύστημα ελεγχόμενης πληροφορίας. Η τηλεόραση ...παρουσιάζει τις ίδιες πληροφορίες στα παιδιά και τους ενήλικες, δηλαδή σε όλες τις ηλικίες. Τα παιδιά μπορεί να μην καταλαβαίνουν οτιδήποτε βλέπουν στην τηλεόραση, αλλά στα μάτια τους απεικονίζονται πολλές πλευρές της ενήλικης ζωής που παλαιότερα(με τα βιβλία) δεν ήταν σε θέση να γνωρίζουν.,.Με άλλα λόγια τα παιδιά είναι αχόρταγοι τηλεθεατές των ενηλίκων κωμικών και κοινωνικών σειρών.,.Σε αντίθεση με τα βιβλία, η τηλεόραση δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο αναζήτησης ενός τρόπου που πρέπει να ακολουθήσει κανείς για να μεγαλώσει τα παιδιά του.,.Ακόμα και τα λεγόμενα αθώα προγράμματα αποκαλύπτουν σημαντικά μυστικά στα παιδιά.,.Στην ουσία η τηλεόραση προσφέρει στα παιδιά τον κόσμο πριν προλάβουν να το κάνουν οι γονείς τους...» (Στέλιος Παπαθανασόπουλος: Καθηγητής Επικοινωνίας και ΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών: «Το τέλος της παιδικής αθωότητας», ημερίδα της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας με θέμα «Παιδιά και ΜΜΕ: Οι ανήλικοι στον κόσμο της επικοινωνίας», Αθήνα 2008, σελ. 17 επόμ) «... Τα μικρά παιδιά ζωγραφίζουν την τηλεόραση σαν να βλέπουν στον καθρέφτη τον εαυτό τους...Η τηλεόραση είναι το πρόσωπο τους, είναι η προέκταση του εαυτού τους.,.Παιδιά ηλικίας πέντε ετών δεν έχουν τα γνωστικά εφόδια ώστε να αντιληφθούν ότι αυτά που συμβαίνουν στη μικρή οθόνη μπροστά στα έκθαμβα μάτια τους δεν είναι αληθινά, είναι ψεύτικα.,.Πολύ πιο σημαντική από την ποσοτική αποτίμηση είναι η ποιοτική αποτίμηση της τηλεοπτικής βίας.,.Στα τρία από τα τέσσερα προγράμματα που αναλύθηκαν, ο κακός κάνει ό,τι κάνει χωρίς το ελάχιστο ίχνος τύψης ή μετάνοιας Η βία γίνεται αποδεκτή στον παιδικό ψυχισμό σαν κάτι το φυσικό, τo
ενδεχόμενο, θα έλεγα “φυσικοποιείται” κι αυτό είναι ίσως το πιο τρομακτικό, η αίσθηση ότι η βία είναι ενταγμένη στην καθημερινότητα μας, αποκτά οικείο πρόσωπο, δεν τρομάζει, δεν διαταράσσει, ιδού η ύπουλη λειτουργία της μικρής οθόνης...» (Φωτεινή Τσαλίκογλου Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο: «Η τηλεόραση και η βία στο παιδί» ημερίδα της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας με θέμα «Παιδιά και ΜΜΕ: Οι ανήλικοι στον κόσμο της επικοινωνίας», Αθήνα 2008, σελ. 30 επόμ.). «...Τα παιδιά που μεγαλώνουν στην κυριολεξία μπροστά στην τηλεόραση βομβαρδίζονται από τις εικόνες ενός βίαιου κόσμου. Έχει εκτιμηθεί ότι το μέσο παιδί έχει δει 8.000 φόνους στην τηλεόραση μέχρι να αποφοιτήσει από το δημοτικό. Η συνεχόμενη έκθεση στη βία, μέσω της τηλεόρασης συμβάλλει στην αύξηση της επιθετικότητας και των φόβων του παιδιού, ενώ από την άλλη το απευαισθητοποιεί και μειώνει τη συμπόνια του για τον πόνο των άλλων...Οι σκηνές βίας εμποτίζουν ακόμα και τα πολύ μικρά παιδιά ενός ή δύο ετών, τα οποία δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το πραγματικό από το φανταστικό.» (Βασίλης Βουϊδάσκης Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης: εφημ. «Πατρίς» 12.9.2009 «Η τηλεοπτική βία και επιθετικότητα και η επίδραση της στα παιδιά και στους νέους»).
«Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.) και ιδιαίτερα τα δελτία ειδήσεων προβάλλουν εκτενώς τα διάφορα είδη των βίαιων εγκλημάτων, που λαμβάνουν χώρα στον πλανήτη και μάλιστα αφιερώνουν αρκετό χρόνο στην προβολή τους προκειμένου να αυξήσουν το ποσοστό τηλεθέασης (Felson, 1996). Η δυνατότητα προβολής της βίας για την ψυχαγωγία του ανθρώπου διευκολύνεται ιδιαίτερα από την πρόοδο της τεχνολογίας (π.χ. βίντεο, διάφορα ηλεκτρονικά παιχνίδια). Επιπλέον σήμερα ένα πλήθος τηλεοπτικών ταινιών, που προβάλλουν σκηνές βίας είναι διαθέσιμο ακόμα και στα παιδιά και λαμβάνεται ως μέσο ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι πληροφορίες που διαχέονται από τα Μ.Μ.Ε. δεν διασκευάζονται ειδικά για το παιδί, δεν διέπονται από καμιά θεωρία για την ανάπτυξη του παιδιού, δεν διαχωρίζουν το σημαντικό από το ασήμαντο, δεν ενδιαφέρονται για τη διανοητική και συναισθηματική ετοιμότητα του παιδιού και κυρίως επιτρέπουν να εκτεθεί το παιδί στην πιο ολοκληρωμένη και άγρια αποκάλυψη ασύστοληςβίας (Postman, 1997).
Στις Η.Π.Α. διαπιστώθηκε με έρευνα, ότι μετά την εισαγωγή της τηλεόρασης στο σπίτι, αυξήθηκαν δραματικά τα ποσοστά βίας και εγκληματικότητας (Centerwall, 1989). Επειδή το παιδί, σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, έχει την τάση να μιμείται, θεωρείται από τους μελετητές, ότι το παιδί μιμείται την άσκηση βίας που βλέπει στην τηλεόραση. Άρχισε, λοιπόν, να γίνεται αντικείμενο έρευνας, αν η προβολή τηλεοπτικής βίας επηρεάζει το φαινόμενο της βίας στην καθημερινή ζωή.
Η βία εμφανίζεται συνήθως με τη μορφή της επιθετικότητας. Η επιθετικότητα ερμηνεύεται ως μια συμπεριφορά που έχει πρόθεση να βλάψει κάποιον άλλον άνθρωπο. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιες μελέτες για τις τηλεοπτικές επιδράσεις, οι οποίες εξετάζουν συμπεριφορές, που δεν έχουν πρόθεση να βλάψουν. Για παράδειγμα, ένα παιδί ασκεί βία σε μια κούκλα, αφού προηγουμένως έχει παρατηρήσει ανάλογη πράξη ενός ενήλικα ή αφού εκτεθεί στην τηλεοπτική βία.
Η σχέση μεταξύ της προβολής βίας από τα Μ.Μ.Ε. και της επιθετικής συμπεριφοράς του ανθρώπου έχει ερευνηθεί στο παρελθόν και η έρευνα έχει καταλήξει στα εξής: Οι μελέτες που έγιναν στα πειράματα εργαστηρίου (Laboratory Experiments) δείχνουν, ότι τα άτομα που παρακολουθούν για παράδειγμα τηλεοπτικές ταινίες που προβάλλουν βία, έχουν την τάση να συμπεριφέρονται πιο επιθετικά από ό,τι άτομα σε ελεγχόμενες ομάδες. Μάλιστα, οι τηλεοπτικές επιδράσεις είναι ουσιαστικές και προκαλούν αντίστοιχη συμπεριφορά με αυτήν που προβάλλεται (Andison, 1977).
Έχουν αναφερθεί διάφοροι λόγοι, που ενισχύουν την άποψη, ότι οι τηλεθεατές μπορεί να μάθουν την επιθετική συμπεριφορά από την τηλεόραση, και συγκεκριμένα: ι) οι τηλεοπτικές εικόνες βίας μπορεί να προβάλλουν νέες συμπεριφορές στους θεατές, που διαφορετικά πιθανώς να μην είχαν σκεφτεί, ιι) οι αντιπροσωπευτικές ενισχύσεις και η νομιμοποίηση των βίαιων πράξεων μπορεί να αυξήσουν την τάση προς το πρότυπο τηλεοπτικής βίας, ιιι) οι θεατές αποστασιοποιούνται από τη βία ύστερα από μια αποχή απ’ αυτήν στην τηλεόραση και ιν) τέλος, οι άνθρωποι μπορεί να λάβουν μια λανθασμένη αντίληψη της πραγματικότητας από την παρακολούθηση της βίας στην τηλεόραση και να αναπτύξουν ανύπαρκτους φόβους (Felson 1996)» (Σουζάνα Μαρία Νικολάου Λέκτορας στην έδρα Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικό Τμήμα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων: «Η Βία, η Επιθετική Συμπεριφορά και η Τηλεοπτική επίδραση», στο «Εκπαίδευση και Επιστήμη» 1, 74-87, 2004, ISSN: 1790-0328).
Ενδεικτικές αποφάσεις ΣτΕ σχετικά με σκηνές βίας: ΣτΕ 2194/2019, ΣτΕ 910/2018, ΣτΕ 2332/2018, ΣτΕ 146/2017, ΣτΕ 2013/2017, ΣτΕ 2550/2017, ΣτΕ 2551/2017, ΣτΕ 1096/2016, ΣτΕ 1097/2016.
γ) Η σήμανση των τηλεοπτικών προγραμμάτων, η οποία επιλέγεται από εσωτερική επιτροπή των παρόχων οπτικοακουστικών μέσων, οφείλει να βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με το περιεχόμενο τους και την ώρα μετάδοσης τους ώστε να μειωθεί κατά το δυνατόν η δυσμενής επίδραση τους στην ηθική, πνευματική και ψυχική ανάπτυξη των ανηλίκων τηλεθεατών. Η επιλογή της προσήκουσας σήμανσης από τους παρόχους είναι αναγκαία για την ενημέρωση των γονέων για το βλαπτικό ή μη περιεχόμενο των μεταδιδόμενων προγραμμάτων και την άσκηση του γονικού ελέγχου ως μέρους της ευθύνης που εκείνοι φέρουν για την καταλληλότητα των παρακολουθούμενων από τους ανήλικους προγραμμάτων (ΣτΕ 1815/2014). Κατά την ΣτΕ 4238/2015 υπάρχει απόλυτη υποχρέωση σήμανσης των προγραμμάτων καθώς αυτή απαιτείται σε κάθε περίπτωση για την άσκηση του γονικού ελέγχου.
ΙΙ. Πραγματικό μέρος
Από τα έγγραφα του φακέλου, την παρακολούθηση της επίμαχης ροής προγράμματος και τους ισχυρισμούς της εγκαλουμένης (προβληθέντες προφορικώς και εγγράφως), προκύπτουν τα εξής:
Στη διάρκεια του ωριαίου επεισοδίου της ξένης αστυνομικής σειράς «Ντετέκτιβ Μονκ» της 9.10.2019, το οποίο μεταδόθηκε από τον ιδιωτικό σταθμό Star Channel στις 14.00' φέροντας σήμανση 2ης κατηγορίας (κατάλληλο για άνω των 8 ετών) και υποτιτλισμό στην ελληνική γλώσσα, κεντρικός ήρωας είναι ο ευφυής ντετέκτιβ Άντριαν Μονκ ο οποίος, μετά τη δολοφονία της συζύγου του, παθαίνει νευρικό κλονισμό που του επιφέρει ψυχαναγκαστική διαταραχή και διάφορες φοβίες. Με τη βοήθεια της νοσοκόμας Σερόνα και της συνεργάτιδάς του Νάταλι, ο Μονκ βοηθά την αστυνομία στην εξιχνίαση εγκλημάτων. Η σειρά φέρει κωμικά και δραματικά στοιχεία.
Στο επεισόδιο της 9.10.2019 (ώρα 14.05'), η Σερόνα πληροφορείται ότι κληρονομεί τον θείο της Χάουαρντ ο οποίος πέθανε σε γήπεδο γκολφ χτυπώντας το κεφάλι του σε πέτρα. Ο Μονκ, ερευνώντας στοιχεία της υπόθεσης, υποψιάζεται πως ο θείος Χάουαρντ δεν πέθανε τυχαία, αλλά ότι ήταν ένας απατεώνας που σχεδίασε το θάνατο του κάνοντας πρόβες στις πτώσεις.
Ο μόνος μάρτυρας της πτώσης του θείου ήταν ο συμπαίκτης του Γουόλς του οποίου η σύζυγος είχε συνάψει ερωτική σχέση με τον θείο Χάουαρντ εν αγνοία του Γουόλς. Ο Μονκ υποψιάζεται πως ο Γουόλς είχε ανακαλύψει την ερωτική σχέση της συζύγου του με τον Χάουαρντ και ήθελε να τον εκδικηθεί. Έτσι ο Γουόλς, ξέροντας πως ο Χάουαρντ είχε οικονομικά προβλήματα, τον πείθει να εξαπατήσουν την λέσχη του γκολφ ως εξής: ο Χάουαρντ θα προσποιούταν ότι πέφτει σε πέτρα που δεν ήταν καλά κολλημένη στο έδαφος, ο Γουόλς θα ήταν μάρτυρας, μετά θα έκαναν μήνυση στη λέσχη και έτσι θα κέρδιζαν χρήματα.
Κατά την εφαρμογή του σχεδίου, ο θείος Χάουαρντ πράγματι σκόνταψε και έπεσε στην ασταθή πέτρα, αλλά ο Γουόλς, που στην πραγματικότητα ήθελε να απαλλαγεί από τον Χάουαρντ, χτυπά το κεφάλι του στην πέτρα και τον δολοφονεί.
Καθώς ο Μονκ αντιλαμβάνεται τον πραγματικό λόγο θανάτου του θείου της Σερόνα, προβάλλεται σκηνή σε γρήγορη ταχύτητα και ασπρόμαυρο φόντο που δείχνει ένα χέρι να χτυπά ένα κεφάλι στην πέτρα (ώρα 14.37'). Αμέσως μετά η σκηνή επαναλαμβάνεται σε κανονική ταχύτητα και ασπρόμαυρο φόντο (φαίνονται τρία χτυπήματα με το ανάλογο ηχητικό εφέ του χτυπήματος).
Περαιτέρω, από την παρακολούθηση και καταγραφή των πραγματικών περιστατικών προκύπτουν εν κατακλείδι τα ακόλουθα:
Στη διάρκεια του επεισοδίου της ξένης σειράς «Ντετέκτιβ Μονκ» της 9.10.2019 που μεταδόθηκε σε χρόνο μεσημβρινό-απογευματινό (14.00' έως 15.00') από τον σταθμό Star Channel, προβλήθηκε μία σκηνή βίας στην οποία φαίνεται ένα χέρι να χτυπά ένα κεφάλι σε πέτρα. Επειδή:
η σειρά επικεντρώνεται κυρίως στους ευφυείς συνειρμούς του ήρωα της φέροντας και κωμικά στοιχεία,
το επεισόδιο της σειράς δεν παρουσίαζε άλλες σκηνές βίας, η συγκεκριμένη σκηνή ήταν σύντομη και σε ασπρόμαυρο φόντο, η σκηνή θα μπορούσε να δικαιολογηθεί ως αναγκαίο συστατικό μέρος της δραματουργικής πλοκής της σειράς χωρίς να σκοπεύει στην έξαψη των τηλεθεατών. Επομένως η συγκεκριμένη σκηνή βίας δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι υπήρξε υπερβολική ή άσκοπη ούτε ότι έβλαψε σοβαρά την πνευματική και ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων τηλεθεατών, η σήμανση δε της σειράς ήταν αντίστοιχη του περιεχομένου της.
ΙΙΙ. Υπαγωγή
Ενόψει των ανωτέρω, κρίνεται ομόφωνα ότι η εγκαλουμένη δεν τέλεσε την παράβαση της βλάβης ανηλίκων τηλεθεατών (δια της προβολής βίαιων σκηνών και μη αντιστοιχίας σήμανσης στο περιεχόμενο του προγράμματος), γι’ αυτό και πρέπει να απαλλαγεί.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Απαλλάσσει ομόφωνα την εγκαλουμένη από την παράβαση περί μη προστασίας ανηλίκων τηλεθεατών, κατά τα αναφερόμενα στο σκεπτικό.
Κρίθηκε και αποφασίστηκε την 4η Δεκεμβρίου 2023 και δημοσιεύτηκε την 23η Ιανουαρίου 2024.
Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Ε.Σ.Ρ. Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΕΥΤΕΡΠΗ ΚΟΥΤΖΑΜΑΝΗ - ΔΡΙΛΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΡΑΖΙΔΟΥ
Πληροφορίες: www.esr.gr
Παρατηρήσεις: Απόφαση 181/2023 - ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ (ΕΣΡ) - 23η Ιανουαρίου 2024
