Διαβάστε ακολούθως την Απόφαση 116/2023 της Ανεξάρτητης Αρχής:
Η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου, συνήλθε σε συνεδρίαση στον συνήθη γι’ αυτό τόπο την 4.4.2023 και ώρα 10:30 προκειμένου να συζητήσει επί της κατωτέρω υποθέσεως. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω της πλατφόρμας epresence.gov.gr) τα μέλη: Καλλιόπη Διαμαντάκου, Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Ευαγγελία Μήτρου, Γεώργιο Πλειό, Γεώργιο Σαρειδάκη και Σωκράτη Τσιχλιά. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η ενδεχόμενη τέλεση, από τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο ΣΚΑΪ, ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΝΤΟΤ ΚΟΜ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ, προσβολής της προσωπικότητας (τιμής, υπόληψης) νομικού και φυσικού προσώπου.
Για τον έλεγχο της ενδεχόμενης προσβολής του νομικού προσώπου, σχηματίσθηκε ο φάκελος 321/13.6.2017 κατόπιν της με αριθμό πρωτοκόλλου 3106/8.6.2017 εξώδικης διαμαρτυρίας (κοινοποιούμενης στο Ε.Σ.Ρ.) της εταιρείας με την επωνυμία «ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ Σ.Φ.Π. Καλαθοσφαιρική Α.Ε.». Ο φάκελος ανατέθηκε στη διοικητική υπάλληλο Τριάδα Τσαμπούκα και στην ειδική επιστήμονα - νομικό Ρέα Λαμπροπούλου. Η Διοικητική Υπάλληλος υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 706/ΕΣ/28.7.2017 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης. Στην συνέχεια, η Ειδική Επιστήμων υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 712/ΕΣ/3.8.2017 νομική της εισήγηση.
Για τον έλεγχο της ενδεχόμενης προσβολής του φυσικού προσώπου, σχηματίσθηκε ο φάκελος 356/30.6.2017 κατόπιν της με αριθμό πρωτοκόλλου 3374/23.6.2017 εξώδικης δήλωσης του διαιτητή Χρυσοστόμου Σχινά. Ο φάκελος ανατέθηκε στην ειδική επιστήμονα - νομικό Ρέα Λαμπροπούλου. Οι φάκελοι συνεξετάσθηκαν λόγω της συνάφειας των δύο ως άνω υποθέσεων, με κοινή νομική εισήγηση (αρ. πρωτ. 712/ΕΣ/3.8.2017).
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, για λογαριασμό της λειτουργούσης το σταθμό ως άνω εταιρείας, παρέστη ο πληρεξούσιος δικηγόρος της Ευστάθιος Γεωργόπουλος. Παρέστη επίσης ο καταγγέλλων Χρυσόστομος Σχινάς και ο πληρεξούσιος δικηγόρος του, Μπουράκας Σπυρίδων. Ερωτηθέντες από τον Πρόεδρο, οι ανωτέρω δήλωσαν ότι γνωρίζουν το περιεχόμενο του φακέλου, έλαβαν δε τον λόγο και ανέπτυξαν τους ισχυρισμούς τους. Ζήτησαν στη συνέχεια -και η Ολομέλεια δέχτηκε- να τους παρασχεθεί προθεσμία για την κατάθεση εγγράφου υπομνήματος μέχρι και την 2.5.2023, ώρα 14.00 και η συζήτηση κηρύχθηκε περαιωμένη. O σταθμός κατέθεσε στη Γραμματεία το με αριθμό πρωτοκόλλου 2252/2.5.2023 υπόμνημα.
Την 27.6.2023 και ώρα 11.00 η Ολομέλεια συνήλθε σε διάσκεψη επί της υποθέσεως, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr») τα μέλη: Καλλιόπη Διαμαντάκου, Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Γεώργιο Σαρειδάκη και Σωκράτη Τσιχλιά. Απόντα τα μέλη Ευαγγελία Μήτρου και Γεώργιος Πλειός, οι οποίοι είχαν κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ. Παρέστη επίσης και η ανωτέρω εισηγήτρια, η οποία ανέπτυξε το ζήτημα προφορικώς και αποχώρησε. Η Ολομέλεια, αφού μελέτησε το σύνολο των στοιχείων του φακέλου:
ΣΚΕΦΤΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΩΣ ΕΞΗΣ:
Ι. Νομικό Μέρος
1. Το ΕΣΡ είναι η αρμόδια κατά το Σύνταγμα Ανεξάρτητη Αρχή (άρθρο 15 παρ. 2) για την άσκηση του άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως και την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβάσεων. «Ο άμεσος έλεγχος του κράτους... έχει ως σκοπό... την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και νεότητας».
2. To άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος καθιερώνει ως πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας τον σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου.
3. Το άρθρο 5 παρ. 2 του Συντάγματος αναφέρει: «Όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους...».
4. Κατά το άρθρο 106 παρ. 2 του Συντάγματος: «Η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας».
5. Κατά το άρθρο 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης(που έχει νομική ισχύ επί τη βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, άρ. 6 της ΣΕΕ): «Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη. Πρέπει να είναι σεβαστή και να προστατεύεται».
6. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα (Ν. 2462/1997), στον πρόλογό του αναφέρεται στην «αναγνώριση της εγγενούς αξιοπρέπειας και των ίσων και αναφαίρετων δικαιωμάτων όλων των μελών της ανθρώπινης κοινωνίας», ενώ στο άρθρο 17 παρ. 1 ορίζει: «Κανείς δεν υπόκειται σε αυθαίρετες ή παράνομες παρενοχλήσεις της ιδιωτικής του ζωής, της οικογένειας, της κατοικίας ή της αλληλογραφίας του ούτε σε παράνομες προσβολές της τιμής και της υπόληψης του».
7. Ο Ν. 2328/1995 στο άρθρο 3 παρ. 1 περ. β' ορίζει: «Οι κάθε είδους εκπομπές (συμπεριλαμβανομένων και των διαφημίσεων) που μεταδίδουν οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί πρέπει να σέβονται την προσωπικότητα, την τιμή, την υπόληψη, τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο, την επαγγελματική, κοινωνική, επιστημονική, καλλιτεχνική, πολιτική ή άλλη συναφή δραστηριότητα κάθε προσώπου η εικόνα του οποίου εμφανίζεται στην οθόνη ή το όνομα του οποίου ή στοιχεία επαρκή για τον προσδιορισμό του οποίου μεταδίδονται».
8. Κατά το άρθρο 1 παρ. 8 του Ν. 3592/2007: «Η παροχή ραδιοτηλεοπτικών υπηρεσιών και η εκπομπή ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων εξυπηρετούν την κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και τηλεόρασης, την πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας και ιδίως το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 15 του Συντάγματος».
9. Κατά το άρθρο 3 παρ. 1 του Ν. 4173/2013 (που τροποποιήθηκε με το Ν. 4324/29.4.2015 που επανιδρύει την ΕΡΤ και ισχύει και για την ιδιωτική τηλεόραση κατ' εφαρμογή του άρθρου 3 παρ. 1α του Ν. 2328/1995): «Οι ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές της ΕΡΤ Α.Ε. καθώς και το περιεχόμενο των διαδικτυακών ιστοτόπων της, εμπνέονται από τα ιδανικά της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της αξίας του ανθρώπου, της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου, της εθνικής ανεξαρτησίας, της ειρήνης και της συνεργασίας των λαών».
10. Σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ. 2 του Π.Δ. 109/5.11.2010: «Τα κάθε είδους προγράμματα, συμπεριλαμβανομένων και των οπτικοακουστικών εμπορικών ανακοινώσεων, που μεταδίδονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς τηλεοπτικούς οργανισμούς, οφείλουν να σέβονται την προσωπικότητα, την τιμή, την υπόληψη, τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο, την επαγγελματική, κοινωνική, επιστημονική, καλλιτεχνική, πολιτική ή άλλη νόμιμη δραστηριότητα κάθε προσώπου του οποίου η εικόνα εμφανίζεται στην οθόνη ή αναφέρεται το όνομα ή στοιχεία επαρκή για τον προσδιορισμό του».
11. Ο Κανονισμός 2/1991 του Ε.Σ.Ρ. περί ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων (ο οποίος, σύμφωνα με το πρακτικό συνεδριάσεως και γνωμοδότηση του Συμβουλίου Επικρατείας με αριθμό 49/2003, καταργείται μόνο κατά το μέρος που αφορά σε ειδησεογραφικές και ενημερωτικές εκπομπές, ενώ κατά το μέρος που αφορά στα λοιπά ραδιοτηλεοπτικά προγράμματα διατηρείται σε ισχύ μέχρι την έκδοση του σχετικού κώδικα δεοντολογίας και ο οποίος -Κανονισμός 2/1991- εφαρμόζεται στην προκειμένη περίπτωση γιατί η εκπομπή έφερε ψυχαγωγικό χαρακτήρα) στο άρθρο 3 παρ. 1 αυτού ορίζει: «Τα πρόσωπα που συμμετέχουν ή αναφέρονται στις εκπομπές πρέπει να απολαμβάνουν δίκαιης, ορθής και αξιοπρεπούς συμπεριφοράς».
12. Δικαίωμα απάντησης (επανόρθωσης) σε τηλεοπτική μετάδοση
12 α. Το άρθρο 14 παρ. 5 εδ. α' και β' του Συντάγματος ορίζει: «Καθένας ο οποίος θίγεται από ανακριβές δημοσίευμα ή εκπομπή έχει δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση πλήρους και άμεσης επανόρθωσης. Καθένας ο οποίος θίγεται από υβριστικό ή δυσφημιστικό δημοσίευμα ή εκπομπή έχει επίσης, δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση άμεσης δημοσίευσης ή μετάδοσης της απάντησης».
12 β. Σύμφωνα με το άρθρο 27 του Π.Δ. 109/5.11.2010: «Κάθε πρόσωπο, ανεξαρτήτως ιθαγένειας, του οποίου προσβάλλονται από το περιεχόμενο τηλεοπτικού προγράμματος έννομα συμφέροντα, ιδίως η προσωπικότητα, η τιμή ή υπόληψη ή ο ιδιωτικός και οικογενειακός βίος ή η επαγγελματική, κοινωνική, επιστημονική, καλλιτεχνική, πολιτική ή άλλη δραστηριότητα, δικαιούται να ζητήσει επανόρθωση από τον τηλεοπτικό οργανισμό που μετέδωσε το επίμαχο πρόγραμμα μέσα σε αποκλειστική προθεσμία είκοσι (20) ημερών από τη μετάδοση ή την αναμετάδοση αυτού. Το δικαίωμα απάντησης μπορεί να το ασκήσουν.. .και ο νόμιμος εκπρόσωπος νομικού προσώπου ή ένωσης προσώπων της οποίας προσβάλλεται η φήμη ή το επιχειρηματικό συμφέρον. (παράγ. 1).
Το αίτημα απάντησης υποβάλλεται στον τηλεοπτικό οργανισμό με οποιονδήποτε πρόσφορο τρόπο με τον οποίο μπορεί να βεβαιωθεί η υποβολή του.,.και πρέπει να περιέχει α) τα πλήρη στοιχεία του φυσικού ή νομικού προσώπου που βλάπτεται. β) την ημέρα και ώρα του επίμαχου προγράμματος, γ)τους λόγους για τους οποίους η συγκεκριμένη αναφορά υπήρξε βλαπτική, δ) το κείμενο της απάντησης ή το αίτημα για εμφάνιση στο ίδιο ή ανάλογο πρόγραμμα ή για μαγνητοσκόπηση και μετάδοση ανάλογης απάντησης. Ανάλογη είναι η απάντηση όταν διαρκεί ίσο τουλάχιστον χρόνο με τη βλαπτική αναφορά και μεταδίδεται σε αμέσως επόμενο πρόγραμμα σε περίπτωση σειράς ομοίων προγραμμάτων ή σε ανάλογο από πλευράς ώρας μετάδοσης δελτίο ειδήσεων. (παράγ. 2).
Το περιεχόμενο της απάντησης δεν πρέπει να συνιστά αξιόποινη πράξη ή να θεμελιώνει αστική ευθύνη του τηλεοπτικού οργανισμού ή να αντιτίθεται στα χρηστά ήθη (παράγ. 3).
Ο τηλεοπτικός οργανισμός αποφασίζει για το αίτημα μέσα σε δύο (2) ημέρες και ειδοποιεί τον ενδιαφερόμενο κατά τρόπο ανάλογο με τον τρόπο υποβολής του αιτήματος. Επανόρθωση μπορεί να γίνει και χωρίς την τήρηση αυτής της διαδικασίας με πρωτοβουλία του τηλεοπτικού οργανισμού ή του ενδιαφερομένου (παράγ. 4).
Αν ο τηλεοπτικός οργανισμός απορρίψει το αίτημα, το διαβιβάζει υποχρεωτικώς μαζί με την αιτιολογημένη απόφαση του και αντίγραφο του επίμαχου προγράμματος, το αργότερο σε 24 ώρες, στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης. Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, ή σε περίπτωση κατεπείγοντος ο Πρόεδρος του, αποφασίζει μέσα σε τρεις (3) εργάσιμες ημέρες χωρίς να δεσμεύεται από διαδικαστικούς τύπους, δικαιούται δε να ζητήσει περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες. Η αιτιολογημένη απόφαση του Ε.Σ.Ρ. ή του Προέδρου του, που διατάσσει την ολική ή μερική αποδοχή του αιτήματος απάντησης, είναι υποχρεωτική για τον τηλεοπτικό οργανισμό (παράγ. 5).
Το δικαίωμα του θιγομένου για απάντηση και η αντίστοιχη υποχρέωση του τηλεοπτικού οργανισμού είναι ανεξάρτητα από την ύπαρξη τυχόν αστικής ή ποινικής ευθύνης.,.Σε κάθε περίπτωση, η μη συμμόρφωση του τηλεοπτικού οργανισμού στην ανωτέρω απόφαση επισύρει την επιβολή των διοικητικών κυρώσεων που προβλέπονται στο άρθρο 29 του παρόντος και επί πλέον λαμβάνεται υπόψιν σε κάθε άλλη αστική, ποινική ή διοικητική διαδικασία για την επαύξηση της επιβαλλόμενης αποζημίωσης ή της χρηματικής ικανοποίησης ή της χρηματικής ποινής ή άλλης κύρωσης, ενώ αντίστοιχα η συμμόρφωση του τηλεοπτικού οργανισμού και η ικανοποίηση του δικαιώματος απάντησης λαμβάνεται υπόψιν για τη μείωση της (παράγ. 6).
Σε όλες τις περιπτώσεις που αναφέρονται στην παράγ. 1 και εφόσον η προσβολή του δικαιώματος μπορεί να αποκατασταθεί με τη διαδικασία του παρόντος άρθρου, η προηγούμενη υποβολή αίτησης απάντησης και η μη προσήκουσα από τον εγκαλούμενο τηλεοπτικό σταθμό ικανοποίηση της αίτησης αυτής αποτελεί προϋπόθεση για την επιβολή των προβλεπομένων διοικητικών κυρώσεων για το γεγονός που προκάλεσε την αίτηση απάντησης (παράγ. 7)».
Από το συνδυασμό των ως άνω διατάξεων συνάγονται τα ακόλουθα: α) Η έννοια της προσωπικότητας ορίζεται ως ενότητα σωματικών, ηθικοψυχικών και πνευματικών στοιχείων, είναι έννοια δυναμική αφού διαμορφώνεται μέσω της ενεργούς συμμετοχής του ατόμου στην κοινωνία βίου, δράσεων, αξιών και ιδεών με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας και ότι έκφανση του δικαιώματος της προσωπικότητας αποτελούν η τιμή και υπόληψη κάθε ανθρώπου η οποία αντικατοπτρίζεται στην εκτίμηση και αξία που αποδίδεται σε αυτόν από τους συνανθρώπους του (ενδεικτικά ΑΠ 40/1998, ΑΠ 788/2000, ΠΠΡ Θ 7036/2002, ΑΠ 576/2006, ΑΠ 1095/2008, ΑΠ 311/2009, ΑΠ 967/2011, ΑΠ 899/2011, ΑΠ 271/2012, ΣτΕ 285/2012, ΣτΕ 2014/2012, ΣτΕ 334/2013, ΣτΕ 2387/2013, ΑΠ 471/2013, ΑΠ 571/2014, ΣτΕ 1244/2015, ΣτΕ 3926/2015, ΣτΕ 1173/2017, ΣτΕ 334/2017, ΣτΕ 1732/2017). Η προστασία της «εσωτερικής» τιμής θεωρείται ότι ενυπάρχει στον άνθρωπο και είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την αξία του, τον καταλαμβάνει ως φορέα πνευματικών και ηθικών αξιών, την απολαμβάνει δε λόγω της συμμόρφωσης του με τις νομικές και ηθικές του υποχρεώσεις, ενώ η «εξωτερική» τιμή[υπόληψη] περιλαμβάνει την κοινωνική του καταξίωση, την αναγνώριση του και την καλή του φήμη που τα απολαμβάνει στην κοινωνία συνεπεία των ιδιοτήτων και ικανοτήτων του για την εκπλήρωση των ιδιαίτερων κοινωνικών του έργων ή του επαγγέλματος του. Τα όρια της ελευθερίας του Τύπου σταματούν εκεί όπου αρχίζει η απαραβίαστη σφαίρα της προσωπικότητας (τιμής και υπόληψης) της οποίας η καταβαράθρωση μπορεί να δηλώνεται με την ενσυνείδητη έκφραση περιφρόνησης.
Η προσβολή της τιμής μπορεί να γίνει με λόγια ή έργα που, κατά την κοινή αντίληψη, περιέχουν είτε αμφισβήτηση της ηθικής και κοινωνικής αξίας του προσώπου, είτε περιφρόνηση γι’ αυτό εκ μέρους του δράστη, αλλά και με πράξεις διαταρακτικές της κοινωνικής προσωπικότητας του ανθρώπου, όπως είναι αυτές που περιέχουν ονειδισμό ή αμφισβήτηση της προσωπικής ή επαγγελματικής εντιμότητας του προσώπου, ακόμα και όταν αυτές απλώς τον καθιστούν ύποπτο ότι μετέρχεται ανέντιμες μεθόδους κατά την ενάσκηση των επαγγελματικών του καθηκόντων ή άλλων εκφάνσεων της δραστηριότητάς του ή δημιουργούν υποψίες μειωτικές του κύρους, της ηθικής και της εν γένει υπολήψεως αυτού (βλ. ΑΠ 2109/1986, ΑΠ 1582/1998, ΕφΠατρ 789/2002). Για να κριθεί εάν υπάρχει προσβολή της τιμής λαμβάνονται υπόψη ορισμένα κριτήρια αξιολόγησης, όπως είναι το είδος της προσβολής, οι συνέπειές της για τον θιγέντα (ποιοτική επίδραση της προσβλητικής ενέργειας), το μέσο με το οποίο πραγματοποιήθηκε η προσβλητική ενέργεια, η αφορμή και τα κίνητρα αυτής κ.λ.π. Επίσης είναι σημαντικό να ερευνηθεί κατά πόσο η διατύπωση δυσμενούς γνώμης μέσω ενός ηλεκτρονικού μέσου ενημέρωσης συμβάλλει στη διαμόρφωση αρνητικής άποψης του τηλεοπτικού κοινού.
β) Τα νομικά πρόσωπα, εφόσον έχουν συσταθεί νόμιμα, προστατεύονται καθώς είναι φορείς του δικαιώματος της προσωπικότητας (Σπυριδάκης «Γενικές Αρχές» τ. Α', 1985). Εκφάνσεις της προσωπικότητας των νομικών προσώπων αποτελούν η φήμη, η εμπορική πίστη και η επαγγελματική τους τιμή, η οποία αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση της τιμής και αναφέρεται στη σφαίρα άσκησης συγκεκριμένου επαγγέλματος και στην εν γένει οικονομική δράση του κάθε νομικού προσώπου, οι εκδηλώσεις δηλαδή της προσωπικότητας τους που σχετίζονται με την επιχειρηματική τους δραστηριότητα και διαμορφώνουν την εμπορική τους εικόνα προς τον επιχειρηματικό κόσμο (ΑΠ 1265/2010, ΣτΕ 1243/2015).
ΙΙ. Πραγματικό Μέρος
Από τα έγγραφα των φακέλων, την παρακολούθηση της επίμαχης ροής προγράμματος από την Ολομέλεια και τους ισχυρισμούς της εγκαλούμενης (προβληθέντες προφορικώς και εγγράφως), προκύπτουν τα εξής:
Ο τηλεοπτικός σταθμός ΣΚΑΙ στις 6.6.2017 στη διάρκεια του διαφημιστικού διαλείμματος που έγινε στις 22.13' (διακόπτοντας την εκπομπή «Survivor»), μετέδωσε για 30 δευτερόλεπτα (στις 22.21') αποσπασματικές εικόνες από αγώνα μπάσκετ συνοδευόμενες από ηχητικό μήνυμα που ανέφερε, κατά λέξιν: «Όλη η Ελλάδα είδε πώς αλλοιώνεται ένα αποτέλεσμα. Πώς γίνονται οι αγώνες στην έδρα του Ολυμπιακού. Όσοι κάνουν ακόμη ότι δεν βλέπουν και δεν ακούν, ιδού οι αποδείξεις. Εδώ και τώρα δικαιοσύνη. Μην σκοτώνετε το μπάσκετ». Σε κάθε μία από τις εικόνες που μεταδίδονται υπάρχει γραμμένη στο κάτω μέρος της οθόνης μία φράση που αποδίδει υποτιθέμενα λάθη: ενδεικτικά αναγράφεται «επιθετικό φάουλ του Μιλουτίνοφ στον Τζέιμς και παράβαση 3 δευτερολέπτων. Δεν καταλογίστηκαν», «καθαρό φάουλ του Παπανικολάου στον Τζέιμς. Δεν καταλογίστηκε», «καθαρό κλέψιμο στου Τζέιμς στον Μιλουτίνοφ. Καταλογίστηκε φάουλ» κ.ά. Οι δύο τελευταίες εικόνες δείχνουν: η μία την πλάτη ενός ανθρώπου που φαίνεται να φέρει μώλωπα και η άλλη την ίδια πλάτη επάνω στην οποία έχει τεθεί υπό τύπον σφραγίδας η φράση «μην σκοτώνετε το μπάσκετ».
Ο τηλεοπτικός σταθμός ΣΚΑΙ, στις εξώδικες δηλώσεις της 8.6.2017 προς την καλαθοσφαιρική ανώνυμη εταιρεία Ολυμπιακός Σ.Φ.Π. (κοινοποιούμενη προς το ΕΣΡ) και της 21.6.2017 προς τον εγκαλούντα διαιτητή καλαθοσφαίρισης Χρυσόστομο Σχινά, υποστήριξε ότι τα αποσπάσματα των μεταδιδόμενων σκηνών από αγώνα μπάσκετ που συνοδεύτηκαν από το ανωτέρω ηχητικό μήνυμα αποτελεί διαφημιστικό μήνυμα οπτικοακουστικού περιεχομένου, για το οποίο του είχε δοθεί εντολή μετάδοσης από συγκεκριμένο νομικό πρόσωπο που κατέθεσε μάλιστα το ποσό που προβλέπεται από τον τιμοκατάλογο του σταθμού. Ο σταθμός υποστηρίζει, επίσης, ότι το περιεχόμενο του διαφημιστικού μηνύματος αξιολογήθηκε από τις υπηρεσίες του, ότι δεν προσκρούει στις ειδικές διατάξεις του Π.Δ. 109/2010, με βάση τις οποίες ο τηλεοπτικός σταθμός νομιμοποιείται να προβεί σε αιτιολογημένη άρνηση μετάδοσης διαφημιστικού μηνύματος και ότι ο ΣΚΑΙ δεν είχε και δεν έχει τη δυνατότητα να αρνηθεί τη μετάδοση εξ αυτής της αιτίας. Επίσης ο σταθμός υποστηρίζει ότι η έμμεση επίκληση του άρθρου 27 του Π.Δ. 109/2010 [που αφορά στο δικαίωμα επανόρθωσης] δεν είναι νόμω βάσιμη γιατί αφορά σε προσβολή από περιεχόμενο τηλεοπτικού προγράμματος που αντιδιαστέλλεται από την οπτικοακουστική εμπορική ανακοίνωση (Κατά το άρθρο 2 παρ. 1 περ. η΄ του Π.Δ. 109/2010 για τον ορισμό της οπτικοακουστικής εμπορικής ανακοίνωσης: πρόκειται για εικόνες με ή χωρίς ήχο που προορίζονται για άμεση ή έμμεση προώθηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών ή της εικόνας ενός φυσικού ή νομικού προσώπου που ασκεί οικονομική δραστηριότητα. Οι εικόνες αυτές συνοδεύουν ή περιλαμβάνονται σε πρόγραμμα έναντι πληρωμής ή αναλόγου ανταλλάγματος ή για λόγους αυτοπροβολής. Μορφές οπτικοακουστικής εμπορικής ανακοίνωσης συνιστούν ιδίως η τηλεοπτική διαφήμιση, η χορηγία, η τηλεπώληση και η τοποθέτηση προϊόντος).
Επί των ανωτέρω ισχυρισμών του σταθμού λεκτέα τα εξής:
α) Συστατικό στοιχείο της έννοιας της διαφήμισης (Κατά το άρθρο 2 παρ. 1 περ. θ΄ του Π.Δ. 109/2010 ως τηλεοπτική διαφήμιση ορίζεται κάθε μορφή τηλεοπτικής ανακοίνωσης που μεταδίδεται έναντι πληρωμής ή αναλόγου ανταλλάγματος ή για λόγους αυτοπροβολής από μια δημόσια ή ιδιωτική επιχείρηση (ΝΠΔΔ ή ΝΠΙΔ) ή φυσικό πρόσωπο στο πλαίσιο εμπορικής, βιομηχανικής ή βιοτεχνικής δραστηριότητας ή άσκησης επαγγέλματος, με σκοπό την προώθηση της παροχής αγαθών ή υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων ακινήτων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων έναντι πληρωμής) αποτελεί αφενός η άμεση ή έμμεση προώθηση εμπορευμάτων και υπηρεσιών στα πλαίσια εμπορικής, βιομηχανικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας και αφετέρου το χρηματικό αντάλλαγμα. «Η ανακοίνωση (εμπορική διαφήμιση) του άρθρου 9 του Ν. 2251/19943 (Ο Ν. 2251/1994 για των προστασία των καταναλωτών εφαρμόζεται στη ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία επί τη βάσει του άρθρου 3 παρ. 17 του Ν. 2328/1995) πρέπει να αποσκοπεί στην προώθηση της διάθεσης αγαθών ή υπηρεσιών. Στόχος της πρέπει να είναι να πείσει τους καταναλωτές να αγοράσουν προϊόντα ή να συνάψουν σύμβαση παροχής υπηρεσιών με κάποια εταιρεία ή οργανισμό» (Ειρήνη Ζέη «Η προστασία του καταναλωτή από τη διαφήμιση», εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα - Κομοτηνή 2006, σελ. 61). «Διαφήμιση αποτελεί κάθε μήνυμα που επιδιώκει να επηρεάσει θετικά (ή αρνητικά) τον αποδέκτη του υπέρ (ή κατά) του αντικειμένου της» (Π. Δαγτόγλου «Η διαφήμιση και το Σύνταγμα», Δικαιοσύνη 1993, σελ. 1612) Το άρθρο 9 παρ. 1 του Ν. 2251/1994 όπως ισχύει, ορίζει την έννοια της διαφήμισης η οποία έχει ευρύτατο πεδίο εφαρμογής καθώς περιλαμβάνει όλες τις μορφές μετάδοσης του διαφημιστικού μηνύματος που γίνεται στα πλαίσια εμπορικής, βιομηχανικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας. «Η δραστηριότητα πρέπει να έχει οικονομικό κίνητρο και περιεχόμενο και να είναι αποτιμητή σε χρήμα..., στοχεύει στον επηρεασμό της οικονομικής συμπεριφοράς του καταναλωτικού κοινού» (Κων/νος Γαζετάς «Παραπλανητική διαφήμιση-δικαστική προστασία», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-
Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 77 επόμ). Συχνός είναι ο συσχετισμός της διαφήμισης με τους κανόνες περί αθεμίτου ανταγωνισμού, το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και την προστασία των καταναλωτών-τηλεθεατών (Ελίζα Αλεξανδρίδου «Τηλεοπτική διαφήμιση πέρα από τα εθνικά σύνορα-Product Placement», Νομικό Βήμα, Ιούλ.-Αύγ. 1991, τεύχος 5, σελ. 703 επόμ. Βλ. επίσης Στέφ. Χαρακτινιώτης «Αθέμιτος ανταγωνισμός και συνταγματικές ελευθερίες», ΔΕΕ 1/2005 έτος 11ο). Στην απόφαση του ΔΕΕ C-281/09 της 24.11.2011 διευκρινίστηκε ότι «τα διαφημιστικά μηνύματα συνιστούν μορφές προσφορών βραχύτατης συνήθως διάρκειας που προκαλούν έντονη αίσθηση και εμφανίζονται κατά κανόνα ομαδοποιημένα, με ποικίλλουσα συχνότητα, κατά τη διάρκεια ή μεταξύ των προγραμμάτων, παράγονται δε από εκείνους που παρέχουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες ή τους αντιπροσώπους τους και όχι από τους ίδιους τους τηλεοπτικούς σταθμούς». Επίσης στην απόφαση ΔΕΕ C- 314/14 της 17.2.2016 γίνεται σαφές ότι οι διατάξεις επιβάλλουν «δύο βασικές επιταγές, ήτοι αφενός τον άμεσα αναγνωρίσιμο χαρακτήρα της τηλεοπτικής διαφημίσεως και των τηλεπωλήσεων και αφετέρου τον διακριτό τους χαρακτήρα από το συντακτικό περιεχόμενο και, ως εκ τούτου, τις τηλεοπτικές εκπομπές» (Κατά το άρθρο 10 παρ. 1 περ. α΄ του Π.Δ. 109/2010 οι οπτικοακουστικές εμπορικές ανακοινώσεις οφείλουν να αναγνωρίζονται εύκολα ως τέτοιες, ενώ κατά το άρθρο 20 παρ. 1 του αυτού προεδρικού διατάγματος η τηλεοπτική διαφήμιση και η τηλεπώληση πρέπει να είναι εύκολα αναγνωρίσιμες και σαφώς διακριτές από το συντακτικό περιεχόμενο του προγράμματος μέσω οπτικών ή/και ακουστικών ή/και χωρικών μέσων με την επιφύλαξη της χρήσης νέων διαφημιστικών τεχνικών).0
Ενδεικτικά στην απόφαση ΣτΕ 4586/2015 που αφορά σε θέματα οπτικοακουστικών εμπορικών ανακοινώσεων (διαφημιστικό μήνυμα και τοποθέτηση προϊόντος), επισημαίνεται ότι «τόσο η τηλεοπτική διαφήμιση όσο και η τοποθέτηση προϊόντος αποτελούν μορφές οπτικοακουστικής εμπορικής ανακοίνωσης, προορίζονται δηλαδή για την άμεση ή έμμεση προώθηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών ή της εικόνας ενός φυσικού ή νομικού προσώπου που ασκεί οικονομική δραστηριότητα...». Άλλες αποφάσεις του ΣτΕ στις οποίες μνημονεύεται ο διαφημιστικός σκοπός της παρουσίασης ενός προϊόντος ή μιας επιχείρησης είναι ενδεικτικά οι ΣτΕ 202/2016, ΣτΕ 201/2016, ΣτΕ 4151/2015, ΣτΕ 888/2015, ΣτΕ 4977/2014, ΣτΕ 3814/2014, ΣτΕ 4421/2014, ΣτΕ 4536/2014 κ.ά. Κατά την ΣτΕ 4009/2014: «από τις διατάξεις των άρθρων 2 περ. δ, 4 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ συνάγεται ότι υφίσταται υποχρέωση - και αντίστοιχη ευθύνη - των ραδιοτηλεοπτικών μέσων να ελέγχουν το περιεχόμενο των διαφημιστικών μηνυμάτων και από την άποψη της δυνατότητας παραπλάνησης των αποδεκτών τους, όταν τούτο προκύπτει εκ πρώτης όψεως και από το περιεχόμενο του ίδιου του μηνύματος...».
β) Συνεπώς η προβολή αποσπασματικών σκηνών από έναν αγώνα μπάσκετ συνοδευόμενες από αρνητικό σχολιασμό δεν αποτελεί διαφημιστικό μήνυμα κάποιας επιχείρησης καθώς δεν υπήρχε, μέσω της μετάδοσης των εν λόγω σκηνών, καμία προώθηση προϊόντος ή υπηρεσίας που να αποσκοπεί να πείσει τους τηλεθεατές να αγοράσουν κάποιο προϊόν ή υπηρεσία ή να συνάψουν σχετική σύμβαση, δεν υπήρχε δηλαδή διαφημιστικός σκοπός ούτε στόχος να επηρεαστεί η οικονομική συμπεριφορά του καταναλωτικού κοινού. Οι συγκεκριμένες σκηνές διάρκειας 30" που μεταδόθηκαν από το σταθμό ΣΚΑΙ στις 6.6.2017 περί την ώρα 22.21' (εντός του διαφημιστικού διαλείμματος), αποτελούν πρόγραμμα του σταθμού για τη μετάδοση του οποίου φέρει πλήρη την ευθύνη.
γ) Αφού οι προβαλλόμενες από το σταθμό ΣΚΑΙ στις 6.6.2017 σκηνές αγώνα μπάσκετ διάρκειας 30'' αποτελούν πρόγραμμα του σταθμού, τότε
- Ως προς το νομικό πρόσωπο του «Ολυμπιακού Σ.Φ.Π. Καλαθοσφαιρική Α.Ε.»: από την παρακολούθηση των αποσπασματικών σκηνών διάρκειας 30'' του αγώνα μπάσκετ, του συνοδευτικού ηχητικού μηνύματος και των αναγραφομένων φράσεων στο κάτω μέρος της οθόνης που προβλήθηκαν στις 6.6.2017 περί την ώρα 22.21' από το σταθμό ΣΚΑΙ, διαπιστώθηκε μια έκφραση δυσαρέσκειας εκ μέρους του σταθμού ως προς την έκβαση του αγώνα μεταξύ Ολυμπιακού και Παναθηναϊκού που είχε λάβει χώρα στις 4.6.2017 και μια διάθεση απόδοσης ευθυνών στα αρμόδια πρόσωπα που έχουν την ευθύνη για τον καταλογισμό λαθών όταν παραβιάζονται οι κανόνες του αθλήματος. Λαμβάνοντας υπόψη τη νομολογία του ΕΔΔΑ βάσει της οποίας τονίζεται σταθερά ότι η ελευθερία της έκφρασης αντιπροσωπεύει στη δημοκρατική κοινωνία «ένα από τα θεμέλια για την πρόοδο και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του καθενός»(απόφ. Handyside c. Royaume-Uni, 7.12.1976, σειρά Α no 24, § 49), ενώ αναγνωρίζει την ευρύτερη συμβολή αυτού του δικαιώματος στη δημοκρατική διαδικασία και στη λειτουργία του κράτους δικαίου, κρίνεται ότι η μετάδοση του αθλητικού αποσπάσματος εκ μέρους του σταθμού αποτελεί άσκηση έντονης κριτικής με χρήση οξείας φρασεολογίας ως προς τον συγκεκριμένο αγώνα μπάσκετ που δεν φθάνει στα όρια της προσβολής του νομικού προσώπου της ανώνυμης εταιρείας του Ολυμπιακού καθώς δεν εμπεριέχει καταφρονητικούς χαρακτηρισμούς ή προσβλητικές εκφράσεις.
- Ως προς το φυσικό πρόσωπο του διαιτητή Χ. Σ.: από την παρακολούθηση των αποσπασματικών σκηνών διάρκειας 30'' του αγώνα μπάσκετ, του συνοδευτικού ηχητικού μηνύματος και των αναγραφομένων φράσεων στο κάτω μέρος της οθόνης που προβλήθηκαν κατά την ως άνω ημερομηνία και ώρα από το σταθμό ΣΚΑΙ, δεν διαπιστώθηκε ευθεία αναφορά εναντίον του προσώπου του συγκεκριμένου διαιτητή κατά τρόπο περιφρονητικό, αλλά κυρίως μια διάθεση έντονης κριτικής και σχολιασμού.
Επί τη βάσει των ανωτέρω, κρίνεται ότι δεν ετελέσθη το διοικητικό αδίκημα της προσβολής της προσωπικότητας του νομικού και του φυσικού προσώπου εκ μέρους του σταθμού.
III. Υπαγωγή
Ενόψει των ανωτέρω, η Ολομέλεια κρίνει -κατά πλειοψηφία- ότι η εγκαλούμενη εταιρεία δεν παραβίασε τις διατάξεις περί προστασίας της προσωπικότητας (τιμής, υπόληψης) του νομικού και του φυσικού προσώπου και για αυτό πρέπει να απαλλαγεί του σχετικού διοικητικού αδικήματος.
Κατά τη γνώμη όμως τριών μελών, η προσβολή της προσωπικότητας των εγκαλούντων (αθλητικού ομίλου και διαιτητού) είναι πλήρως αποδεδειγμένη και ηθελημένη, ανεξάρτητα από τον νομικό χαρακτηρισμό του συγκεκριμένου οπτικοακουστικού περιεχομένου ως «προγράμματος» ή «διαφήμισης» ή άλλως πως.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Δέχεται- κατά πλειοψηφία- ότι η εγκαλούμενη δεν παραβίασε τη ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία κατά τα αναφερόμενα στο σκεπτικό και απαλλάσσει αυτήν της κατηγορίας για προσβολή προσωπικότητας (τιμής, υπόληψης) νομικού και φυσικού προσώπου.
Κρίθηκε, αποφασίστηκε την 27η Ιουνίου 2023 και δημοσιεύτηκε την 20η Σεπτεμβρίου 2023.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Ε.Σ.Ρ. H ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΥΤΡΟΜΑΝΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΡΑΖΙΔΟΥ
Πληροφορίες: www.esr.gr
Παρατηρήσεις: Απόφαση 116/2023 - ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΕΣΡ - 20η Σεπτεμβρίου 2023
