Διαβάστε ακολούθως την Απόφαση 130/2023 της Ανεξάρτητης Αρχής:
Η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου, συνήλθε σε συνεδρίαση στον συνήθη γι’ αυτό τόπο την 9.5.2023 και ώρα 10:30 προκειμένου να συζητήσει επί της κατωτέρω υποθέσεως. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω της πλατφόρμας epresence.gov.gr) τα μέλη: Καλλιόπη Διαμαντάκου, Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Ευαγγελία Μήτρου, Γεώργιο Πλειό, Γεώργιο Σαρειδάκη και Σωκράτη Τσιχλιά. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η ενδεχόμενη παραβίαση από τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο «ΣΚΑΪ», ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία «ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΝΤΟΤ ΚΟΜ ΑΝΩΝΥΜΗ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ», της ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας λόγω μετάδοσης ανακριβών και ατεκμηρίωτων πληροφοριών στη διάρκεια του κεντρικού δελτίου ειδήσεων που μεταδόθηκε από τον σταθμό στις 2 και 3.12.2016 μετά από δημοσίευμα το οποίο αναφερόταν σε καταγγελία του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής.
Για τον έλεγχο σχηματίστηκε ο φάκελος με αριθμό 252/16.5.2017, ο οποίος ανατέθηκε στη διοικητική υπάλληλο Αικατερίνη Κοντοπούλου και στην ειδική επιστήμονα - νομικό Ρέα Λαμπροπούλου. Η Διοικητική Υπάλληλος υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 648/ΕΣ/13.7.2017 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης. Στη συνέχεια, η Ειδική Επιστήμων υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό 810/ΕΣ/15.9.2017 νομική της εισήγηση.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, για λογαριασμό της λειτουργούσης τον σταθμό ως άνω εταιρείας, παρέστη ο πληρεξούσιος δικηγόρος της Ευστάθιος Γεωργόπουλος. Ερωτηθείς από τον Πρόεδρο ο Δικηγόρος δήλωσε ότι γνωρίζει το περιεχόμενο του φακέλου, έλαβε δε τον λόγο και ανέπτυξε τους ισχυρισμούς του. Ζήτησε στη συνέχεια -και η Ολομέλεια δέχτηκε- να του παρασχεθεί προθεσμία για την κατάθεση εγγράφου υπομνήματος μέχρι και την 12.6.2023 ώρα 14.00, και η συζήτηση κηρύχθηκε περαιωμένη. O σταθμός κατέθεσε στη Γραμματεία το με αριθμό πρωτοκόλλου 3151/9.6.2023 υπόμνημα.
Την 11.7.2023 και ώρα 11.00 η Ολομέλεια συνήλθε σε διάσκεψη επί της υποθέσεως, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, αντιπρόεδρο και (με τηλεδιάσκεψη μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας «epresence.gov.gr») τα μέλη: Καλλιόπη Διαμαντάκου, Νικόλαο Κιάο, Γεώργιο Σαρειδάκη και Σωκράτη Τσιχλιά. Απόντα τα μέλη Βασίλειος Καραποστόλης, Ευαγγελία Μήτρου και Γεώργιος Πλειός, οι οποίοι είχαν κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Παρέστη επίσης και η ανωτέρω εισηγήτρια, η οποία ανέπτυξε το ζήτημα προφορικώς και αποχώρησε. Η Ολομέλεια, αφού άκουσε την επίμαχη ροή προγράμματος και μελέτησε το σύνολο των στοιχείων του φακέλου:
ΣΚΕΦΤΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΩΣ ΕΞΗΣ:
Ι. Νομικό Μέρος
1. Το ΕΣΡ είναι η αρμόδια κατά το Σύνταγμα Ανεξάρτητη Αρχή (άρθρο 15 παρ. 2) για την άσκηση του άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως και την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβάσεων. «Ο άμεσος έλεγχος του κράτους... έχει ως σκοπό την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων. την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και νεότητας».
2. Το άρθρο 5 παρ. 1 του Π.Δ. 77/2003 ορίζει: «Η μετάδοση των γεγονότων πρέπει να είναι αληθής, ακριβής και όσο είναι δυνατό πλήρης. Τα γεγονότα πρέπει να παρουσιάζονται με προσοχή και αίσθημα ευθύνης, ώστε να μη δημιουργούν υπέρμετρη ελπίδα, σύγχυση ή πανικό στο κοινό». Κατά την παρ. 2 του αυτού ως άνω άρθρου: «ανακρίβειες ή παραπλανητικές δηλώσεις διορθώνονται αμέσως στο πλαίσιο της ίδιας ή παρόμοιας εκπομπής».
3. Το άρθρο 8 παρ. 1 εδ. α' του Π.Δ. 77/2003 ορίζει: «Δεν πρέπει να μεταδίδονται πληροφορίες χωρίς να έχουν ελεγχθεί».
4. Κατά το άρθρο 14 παρ. 1 του ως άνω προεδρικού διατάγματος: «Τα δελτία ειδήσεων πρέπει να συντάσσονται με ακρίβεια, αντικειμενικότητα και τη μεγαλύτερη δυνατή πολυμέρεια. Η υποχρέωση αυτή κατισχύει κάθε, έστω και έμμεσης, επιχειρηματικής και οικονομικής εν γένει επιδίωξης του ραδιοφωνικού ή του τηλεοπτικού σταθμού».
5. Στο άρθρο 15 παρ. 1 του Π.Δ. 77/2003 ορίζεται: «Ειδήσεις και σχόλια, κρίσεις ή απόψεις πρέπει να διακρίνονται με τρόπο σαφή. Υποθέσεις ή πιθανολογήσεις δεν παρουσιάζονται ως γεγονότα».
6. Σύμφωνα με την Υπόδειξη 1/26.9.2011 το Ε.Σ.Ρ. υποδεικνύει στους δημόσιους και ιδιωτικούς ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς της χώρας όπως... μεριμνούν 1. τα δελτία ειδήσεων και οι ενημερωτικές εκπομπές να συντάσσονται με αίσθημα ευθύνης, αντικειμενικότητα και πολυμέρεια για την έγκυρη ενημέρωση του κοινού. 2. Η μετάδοση των γεγονότων να είναι αληθής, ακριβής και όσο το δυνατόν πλήρης. 5. Να αποφεύγεται η πρόκληση πανικού και σύγχυσης στο κοινό.
Από το συνδυασμό των διατάξεων αυτών συνάγονται τα ακόλουθα:
Η ελευθερία της έκφρασης γνώμης συνδέεται με την ελευθερία της πληροφόρησης που αποτελεί βασική αξία της δημοκρατικής αρχής. Για να διαμορφώσουν οι πολίτες σαφή εικόνα της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας πρέπει να λαμβάνουν πληροφορίες οι οποίες να είναι αληθείς, ακριβείς, τεκμηριωμένες και μη παραποιημένες. Ψευδείς ειδήσεις είναι αυτές που περιγράφουν γεγονότα, συμβάντα, δράσεις που δεν έχουν συμβεί. Οι μεταδιδόμενες πληροφορίες πρέπει να έχουν ελεγχθεί πριν τη μετάδοση τους, σε περίπτωση δε ανακοίνωσης ανακριβούς πληροφορίας, αυτή πρέπει να διορθώνεται αμέσως στο πλαίσιο της αυτής ή παρόμοιας εκπομπής. Ο δημοσιογράφος θεωρείται ότι ενήργησε καλόπιστα όταν έχει συλλέξει τις πληροφορίες του με δεοντολογικό τρόπο και έχει επιβεβαιώσει την ακρίβεια τους.
Κατά την απόφαση ΣτΕ 4418/2014: τα επίμαχα γεγονότα πρέπει να παρουσιάζονται με προσοχή και αίσθημα ευθύνης και να ελέγχονται πριν τη μετάδοση τους, να μη διατυπώνονται δε κρίσεις βασισμένες σε πιθανολογήσεις που εμφανίζονται υπό τη μορφή πληροφορίας, γιατί αυτή η παρουσίαση του θέματος είναι ικανή να δημιουργήσει σύγχυση και πανικό στο κοινό. Σχετικές είναι και οι αποφάσεις ΣτΕ 3985/2013, 4406/2013[που κάνει μνεία και στο δραματικό τρόπο που παρουσιάζεται μια είδηση], 1351/2013, 5379/2012.
Κατά την απόφαση ΣτΕ 2064/2013: το ρεπορτάζ που αποτελεί προϊόν δημοσιογραφικής έρευνας πρέπει να ελέγχεται πριν μεταδοθεί για την ακρίβειά του και η διόρθωση της μεταδοθείσας ανακριβούς είδησης δεν αίρει την τελεσθείσα παράβαση της παρ. 1 του άρθρου 8 του Π.Δ. 77/2003 η οποία συνίσταται στη μη τήρηση εκ μέρους των συντελεστών της εκπομπής της υποχρέωσης που υπείχαν να ελέγξουν την ακρίβεια της περιελθούσας σε αυτούς πληροφορίας προ της μεταδόσεως της στο τηλεοπτικό κοινό.
ΙΙ. Πραγματικό μέρος
Από τα έγγραφα του φακέλου, την παρακολούθηση της επίμαχης ροής προγράμματος και τους ισχυρισμούς της εγκαλουμένης (προβληθέντες προφορικώς και εγγράφως), προκύπτουν τα εξής:
α) Στη διάρκεια του κεντρικού δελτίου ειδήσεων της 2.12.2016 που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι με ώρα έναρξης 20.50' και παρουσιάστρια την Σία Κοσιώνη διαπιστώθηκε ότι στις 21.34' η παρουσιάστρια αναφέρει «Συγκλονίζει κυρίες και κύριοι η έκκληση μιας 32χρονης εγκύου από τη Συρία προκειμένου να βρεθεί ένα σπίτι για να μεγαλώσει το παιδί που περιμένει. Όπως καταγγέλλουν πρόσφυγες στο κέντρο φιλοξενίας Διαβατών, μόλις χθες ένα μωρό πέθανε από το κρύο ενώ την ίδια στιγμή πρόσφυγες και μετανάστες στα κέντρα φιλοξενίας της Βόρειας Ελλάδας παλεύουν για να επιβιώσουν στις ακραίες καιρικές συνθήκες».
Ακολουθεί ρεπορτάζ στο οποίο ακούγεται «Γυναίκες με μωρά στην αγκαλιά και άλλες που είναι στις μέρες τους να γεννήσουν ζουν σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης σε δομές φιλοξενίας της βόρειας Ελλάδας όπως η 32χρονη Ζεϊνέπ που από μέρα σε μέρα περιμένει να γεννήσει το πρώτο της παιδί».
Μία ρεπόρτερ, έχοντας απέναντι της ένα ζευγάρι, λέγει «Βρισκόμαστε μαζί με ένα ζευγάρι προσφύγων από τη Συρία έξω από ένα κέντρο φιλοξενίας στο Ωραιόκαστρο. Η γυναίκα είναι έγκυος στον ένατο μήνα. Σήμερα τον έκλεισε και περιμένει να γεννήσει. Ο άνδρας είναι μαζί της. Ξεκίνησαν αυτό το ταξίδι πριν από εννιά μήνες και περιμένουν να πάνε στη Γερμανία. Μένουν σε μία σκηνή».
Το ρεπορτάζ συνεχίζεται με μια ανδρική φωνή που λέγει «Η Ζεϊνέπ κάνει έκκληση στην ελληνική πολιτεία να βρεθεί ένα σπίτι για να μεγαλώσει το παιδί της γιατί φοβάται ότι δεν θα αντέξει το κρύο και τις κακουχίες του καταυλισμού. Δυστυχώς οι φόβοι της 32χρονης επαληθεύτηκαν στο κέντρο φιλοξενίας του πρώην στρατοπέδου στα Διαβατά».
Προβάλλονται εικόνες στις οποίες φαίνονται 3 άνδρες ο ένας εκ των οποίων ακούγεται να λέγει στα αγγλικά «yesterday the night». Η φωνή του ρεπόρτερ καλύπτει τη φωνή του άνδρα λέγοντας «χθες το βράδυ από το κρύο μια γυναίκα έχασε το παιδί της». Μια γυναικεία φωνή ρωτά στα αγγλικά «lost her baby?» και ακούγεται «έχασε τη παιδί της;». Ένας από τους 3 άνδρες δείχνει τα 4 από τα πέντε δάχτυλα του χεριού του μιλώντας στη μητρική του γλώσσα και ο ρεπόρτερ λέγει «είναι η τέταρτη περίπτωση».
Ο ρεπόρτερ ακούγεται να λέγει «Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που ζουν στη δομή φιλοξενίας στο Ωραιόκαστρο καταγγέλλουν ότι πολλές φορές μέσα στις σκηνές από το χιόνι το κρύο είναι πιο τσουχτερό από ότι έξω».
Ένας άντρας προβάλλεται στην οθόνη και ακούγεται «live like chicken», ενώ η φωνή του ρεπόρτερ λέγει «Ζούμε σαν κοτόπουλα. Ντρεπόμαστε για την κατάσταση εδώ, πραγματικά ντρεπόμαστε». Μετά ακούγεται «η κατάσταση όμως δεν είναι καλύτερη όταν βρέχει». Ένας άντρας μιλά στη μητρική του γλώσσα και ο ρεπόρτερ ακούγεται να λέγει «Όταν βρέχει, το νερό μπαίνει στη σκηνή κι όλα τα πέλματα γίνονται μούσκεμα. Τα παιδιά κοιμούνται με βρεγμένα ρούχα». Στη διάρκεια των ως άνω μαρτυριών προβάλλονται πλάνα με παιδιά που παίζουν σε ανοιχτό χώρο.
Μετά γίνεται αναφορά σε περιστατικό σχετικά με ένα νεαρό πρόσφυγα που τοποθέτησε κάδο απορριμμάτων στο δρόμο προκαλώντας την οργή των διερχόμενων οδηγών: τονίζονται οι τραγικές συνθήκες ζωής και η έλλειψη ηλεκτρισμού.
Μία ρεπόρτερ μεταδίδει «Οι πιο ψύχραιμοι πρόσφυγες μαζί με στρατιωτικούς και αστυνομικούς τράβηξαν τον κάδο από τη μέση του δρόμου κι έτσι η κατάσταση και το κυκλοφοριακό αποσυμφορήθηκε μετά από λίγα λεπτά».
Ένας ρεπόρτερ ακούγεται να λέγει «Παρόμοια είναι η κατάσταση σε όλη την Ελλάδα καθώς αποδεικνύεται ότι κανείς δεν είχε μεριμνήσει να λάβει μέτρα για τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα που ήταν βέβαιο ότι θα έρθει».
Στη διάρκεια μετάδοσης του συγκεκριμένου θέματος (περίπου δυόμιση λεπτά) αναγράφονται λεζάντες «Μόνο κατ’ όνομα κέντρα φιλοξενίας οι καταυλισμοί προσφύγων», «Απάνθρωπες συνθήκες στο κέντρο φιλοξενίας Ωραιοκάστρου», «Παραδομένοι στο τσουχτερό κρύο οι πρόσφυγες στους καταυλισμούς».
β) Στη διάρκεια του κεντρικού δελτίου ειδήσεων της 3.12.2016 που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι με ώρα έναρξης 20.50' και παρουσιάστρια τη Νίκη Λυμπεράκη διαπιστώθηκε ότι στις 21.25' η παρουσιάστρια αναφέρει: «Στο προσφυγικό για τη συνέχεια και πριν από το ρεπορτάζ μια απαραίτητη διευκρίνιση από πλευράς μας μετά και από την ανακοίνωση του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής για ψευδές ρεπορτάζ του ΣΚΑΙ. Κατά το χθεσινό δελτίο ειδήσεων του σταθμού μεταδόθηκαν καταγγελίες προσφύγων για περιστατικά αποβολών που οι ίδιοι οι πρόσφυγες αποδίδουν στις άθλιες συνθήκες και στο αφόρητο κρύο που επικρατεί στις δομές φιλοξενίας. Εκ παραδρομής λοιπόν η εν λόγω καταγγελία μεταφράστηκε στα ελληνικά ως θάνατος βρέφους αντί αποβολής. Όσον αφορά τέλος στους ισχυρισμούς του Υπουργείου ότι δεν δόθηκε δυνατότητα παρέμβασης στο δελτίο, να τονίσουμε εδώ ότι δεν επικοινώνησαν ποτέ με το σταθμό κατά τη διάρκεια του δελτίου».
ΙΙΙ. Υπαγωγή
Ενόψει των ανωτέρω, κρίνεται ότι η εγκαλουμένη δεν υπέπεσε στο αδίκημα της μετάδοσης ατεκμηρίωτων πληροφοριών, δεδομένου:
(α) Ότι δεν ήταν ανακριβές ότι οι συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών/προσφύγων ήταν εξόχως υποβαθμισμένες, πράγμα που περιγραφόταν κατά την επίμαχη εκπομπή και
(β) Ότι ο μεταδοθείς «θάνατος παιδιού» στον πυρήνα του ήταν αληθές γεγονός, αφού όντως μια έγκυος γυναίκα «είχε χάσει το παιδί της», δηλαδή το υπ’ αυτής κυοφορούμενο, υπήρξε δε παρανόηση κατά την μετάφραση, η οποία σε μεταγενέστερη εκπομπή διορθώθηκε.
Επομένως, πρέπει η εγκαλουμένη να απαλλαγεί της σχετικής κατηγορίας.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Απαλλάσσει την εγκαλουμένη από την κατά τα αναφερόμενα στο σκεπτικό κατηγορία.
Κρίθηκε, αποφασίστηκε την 11η Ιουλίου 2023 και δημοσιεύτηκε την 13η Σεπτεμβρίου 2023.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Ε.Σ.Ρ. Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΥΤΡΟΜΑΝΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΡΑΖΙΔΟΥ
Πληροφορίες: www.esr.gr
Παρατηρήσεις: Απόφαση 130/2023 - ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΕΣΡ - 13η Σεπτεμβρίου 2023
