Διαβάστε ακολούθως την Απόφαση 57/2021 της Ανεξάρτητης Αρχής:
Η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου, συνήλθε σε συνεδρίαση στον συνήθη γι’ αυτό τόπο την 5.4.2021 και ώρα 11:00, προκειμένου να συζητήσει επί της κατωτέρω υποθέσεως. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, αντιπρόεδρο, και τα μέλη (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr»): Καλλιόπη Διαμαντάκου, Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Ευαγγελία Μήτρου, Γιώργο Πλειό, Γεώργιο Σαρειδάκη και Σωκράτη Τσιχλιά. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η ενδεχόμενη παραβίαση της ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας σχετικά με παραπλανητικές εμπορικές ανακοινώσεις/διαφημίσεις από τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο STAR CHANNEL, ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία ΝΕΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. Η υπόθεση εξετάζεται ύστερα από την υπ’ αριθμόν 1580/13.4.2020 καταγγελία.
Για τον έλεγχο σχηματίστηκε φάκελος με αριθμό 196/8.5.2020, ο οποίος χρεώθηκε στη διοικητική υπάλληλο Ροδόπη Μπιλιαρδή και στην ειδική επιστήμονα - νομικό Χάρι Τσίγκου. Η Διοικητική Υπάλληλος υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 757/ΕΣ/7.9.2020 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης. Στην συνέχεια, η Ειδική Επιστήμων υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 950/ΕΣ/24.11.2020 νομική της εισήγηση.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης παρέστη η πληρεξούσια δικηγόρος της εγκαλουμένης Μαρία Κατζουράκη. Ερωτηθείσα από τον Πρόεδρο, η Δικηγόρος δήλωσε ότι γνωρίζει το περιεχόμενο του φακέλου, έλαβε δε τον λόγο και ανέπτυξε τους ισχυρισμούς της. Ζήτησε στη συνέχεια -και η Ολομέλεια δέχτηκε- να της παρασχεθεί προθεσμία για την κατάθεση εγγράφου υπομνήματος μέχρι και την 12.4.2021 και ώρα 14.00 και η συζήτηση κηρύχθηκε περαιωμένη. O σταθμός κατέθεσε στη Γραμματεία το με αριθμό πρωτοκόλλου 2168/9.4.2021 υπόμνημά του.
Την 7.6.2021 και ώρα 10.00 η Ολομέλεια συνήλθε σε διάσκεψη επί της υποθέσεως, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου. Παρέστησαν τα αυτά ως άνω μέλη της, τα οποία είχαν λάβει μέρος στην ακρόαση. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ. Παρέστη επίσης και η ανωτέρω εισηγήτρια, η οποία ανέπτυξε το ζήτημα προφορικώς και αποχώρησε. Η Ολομέλεια, αφού παρακολούθησε την επίμαχη ροή προγράμματος και μελέτησε το σύνολο των στοιχείων του φακέλου.
ΣΚΕΦΤΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΩΣ ΕΞΗΣ
Ι. Νομικό Μέρος
1. Το ΕΣΡ είναι η αρμόδια κατά το Σύνταγμα Ανεξάρτητη Αρχή (άρθρο 15 παρ. 2) για την άσκηση του άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως και την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων σε περίπτωση παραβάσεων.
2. Στο άρθρο 2 παρ. 1 περ. η' του ΠΔ/τος 109/2010 δίνεται ο ορισμός της οπτικοακουστικής εμπορικής ανακοίνωσης: «εικόνες με ή χωρίς ήχο που προορίζονται για άμεση ή έμμεση προώθηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών ή της εικόνας ενός φυσικού ή νομικού προσώπου που ασκεί οικονομική δραστηριότητα. Οι εικόνες αυτές συνοδεύουν ή περιλαμβάνονται σε πρόγραμμα έναντι πληρωμής ή αναλόγου ανταλλάγματος ή για λόγους αυτοπροβολής. Μορφές οπτικοακουστικής εμπορικής ανακοίνωσης συνιστούν ιδίως η τηλεοπτική διαφήμιση, η χορηγία, η τηλεπώληση και η τοποθέτηση προϊόντος».
3. Σύμφωνα με το άρθρο 9 παρ. 1α του Ν. 2251/1994 για την προστασία των καταναλωτών (που τροποποιήθηκε με το Ν. 3587/2007 και εφαρμόζεται βάσει του άρθρου 3 παρ. 17 του Ν. 2328/1995) «διαφήμιση κατά την έννοια του παρόντος νόμου είναι κάθε ανακοίνωση που γίνεται με κάθε μέσο στα πλαίσια εμπορικής, βιομηχανικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας με στόχο την προώθηση της διάθεσης αγαθών ή υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των ακινήτων και των συναφών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων».
4. Το άρθρο 3 παρ. 17 του Ν. 2328/1995 ορίζει: «Οι ακροατές του ραδιοφώνου και οι τηλεθεατές θεωρούνται καταναλωτές των υπηρεσιών που προσφέρουν οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί αντίστοιχα και έχουν όλα τα δικαιώματα που προβλέπει η νομοθεσία για την προστασία των καταναλωτών». Το άρθρο 1 παρ. 4 περ. α' του Ν. 2251/1994 περί προστασίας καταναλωτών, όπως τροποποιήθηκε με την παρ. 5 του άρθρου 1 του Ν. 3587/2007, ορίζει: «Με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων του παρόντος νόμου νοούνται: α) Καταναλωτής, κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα για τα οποία προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά και τα οποία κάνουν χρήση των προϊόντων ή των υπηρεσιών αυτών, εφόσον αποτελούν τον τελικό αποδέκτη τους. Καταναλωτής είναι και: αα) κάθε αποδέκτης διαφημιστικού μηνύματος, ββ) κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που εγγυάται υπέρ καταναλωτή, εφόσον δεν ενεργεί στο πλαίσιο της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητάς του. β) Προμηθευτής, κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο, κατά την άσκηση της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητάς του, προμηθεύει προϊόντα ή παρέχει υπηρεσίες στον καταναλωτή. Προμηθευτής νοείται και ο διαφημιζόμενος».
5. Το άρθρο 9α περ. δ' του Ν. 2251/1994 περί προστασίας καταναλωτών, που προστέθηκε με το άρθρο 12 του Ν. 3587/2007, ορίζει: «Για τους σκοπούς των διατάξεων του παρόντος μέρους νοούνται: «Εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές «κάθε πράξη, συμπεριλαμβανομένης της διαφήμισης και του μάρκετινγκ ενός προμηθευτή που συνδέεται άμεσα με την προώθηση, πώληση ή προμήθεια ενός προϊόντος σε καταναλωτές». Το άρθρο 9γ παρ. 1 του ίδιου νόμου ορίζει: «Απαγορεύονται οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές». Το άρθρο 9γ παρ. 4 του ίδιου νόμου ορίζει: «Εμπορικές πρακτικές είναι αθέμιτες, ιδίως όταν είναι παραπλανητικές ...». Το άρθρο 9δ παρ. 1 περ. β' του ίδιου νόμου ορίζει: «Μία εμπορική πρακτική θεωρείται παραπλανητική όταν περιλαμβάνει εσφαλμένες πληροφορίες και είναι, συνεπώς, αναληθής, ή όταν με οποιονδήποτε τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της συνολικής παρουσίασής της, παραπλανά ή ενδέχεται να παραπλανήσει το μέσο καταναλωτή, ακόμα κι εάν οι πληροφορίες, είναι, αντικειμενικά ορθές, όσον αφορά ένα ή περισσότερα από τα στοιχεία τα οποία παρατίθενται κατωτέρω και, ούτως ή άλλως, τον οδηγεί ή ενδέχεται να τον οδηγήσει να λάβει απόφαση συναλλαγής την οποία διαφορετικά δεν θα ελάμβανε. Τα στοιχεία αυτά είναι .. β) τα κύρια χαρακτηριστικά του προϊόντος, όπως είναι ... τα οφέλη, οι κίνδυνοι, .... η καταλληλότητα, ή τα αναμενόμενα από τη χρήση του προϊόντος αποτελέσματα, ...... Τέλος, το άρθρο 9στ περ. κα' του ίδιου νόμου ορίζει: «Απαγορεύονται, σε κάθε περίπτωση, ως παραπλανητικές, εμπορικές πρακτικές, που συνίστανται ιδίως σε: κα) διατύπωση ουσιωδώς ανακριβούς ισχυρισμού όσον αφορά στη φύση ή στην έκταση του κινδύνου για την προσωπική ασφάλεια του καταναλωτή ή της οικογένειάς του, αν ο καταναλωτής δεν αγοράσει το προϊόν» (εκκλήσεις φόβου).
6. Εκτός των ανωτέρω υπό 9 διατάξεις του Ν. 2251/1994 περί προστασίας καταναλωτών που απαγορεύει τις παραπλανητικές εμπορικές πρακτικές, η ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία περιέχει τις εξής ειδικές διατάξεις που απαγορεύουν την παραπλάνηση του κοινού κατά τη μετάδοση διαφημίσεων και διαφημιστικων μηνυμάτων εν γένει: α) Το άρθρο 2 παρ. δ' του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ (Κώδικας Δεοντολογίας Διαφημίσεων) ορίζει ως παραπλανητική διαφήμιση: «Κάθε διαφήμιση που με οποιοδήποτε τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της παρουσιάσεώς της, παραπλανά ή ενδέχεται να παραπλανήσει τα πρόσωπα στα οποία απευθύνεται ή στων οποίων τη γνώση περιέρχεται και που εξαιτίας του απατηλού χαρακτήρα της είναι ικανή να επηρεάσει την οικονομική τους συμπεριφορά ...». Οι διατάξεις του Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας και του Κώδικα Δεοντολογίας Προγράμματος εφαρμόζονται ανάλογα και στις ραδιοτηλεοπτικές διαφημίσεις, επειδή υφίσταται προφανής ταυτότητα νομικού λόγου (βλ. και άρθρο 11 του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ). β) Το άρθρο 4 παρ. 1 του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ ορίζει: «Οι διαφημίσεις πρέπει να είναι νόμιμες, ευπρεπείς, έντιμες και ειλικρινείς». Αντίστοιχη διάταξη υπάρχει και στο άρθρο 5 παρ. 1 του Ελληνικού Κώδικα Διαφήμισης - Επικοινωνίας (ΕΚΔ - Ε). γ) Το άρθρο 5 παρ. 1 περ. α' του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ προβλέπει: «Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν δηλώσεις ή οπτικές παραστάσεις, που είτε άμεσα είτε έμμεσα, με υπονοούμενα, με παραλείψεις, με διφορούμενα ή με υπερβολικούς ισχυρισμούς μπορούν να παραπλανήσουν τον καταναλωτή σε ό,τι αφορά: α) τις ιδιότητες του προϊόντος όπως.. .καταλληλότητα για τον σκοπό που προορίζεται». δ) Το άρθρο 3 παρ. 8 εδ. γ' του Ν. 1730/1987 για την ΕΡΤ Α.Ε., το οποίο δεν έχει καταργηθεί, εφαρμόζεται και στους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς δυνάμει του άρθρου 3 παρ. 1α του Ν. 2328/1995 και προβλέπει: «Παραπλανητική είναι κάθε διαφήμιση που με οποιοδήποτε τρόπο, ακόμη και με την παρουσίασή της, δημιουργεί ή μπορεί να δημιουργήσει απατηλές εντυπώσεις και να επηρεάσει με τον τρόπο αυτόν την οικονομική συμπεριφορά των τηλεθεατών ή των ακροατών ή να βλάψει τους ανταγωνιστές».
ε) Το άρθρο 3 παρ. 8 εδ. γ' του Ν. 1730/1987 για την ΕΡΤ Α.Ε., το οποίο δεν έχει καταργηθεί, προβλέπει: «Η ΕΡΤ Α.Ε. μπορεί να αρνηθεί τη μετάδοση οποιασδήποτε διαφήμισης και οφείλει να μη μεταδίδει διαφημίσεις, οι οποίες ... είναι παραπλανητικές».
7. Ειδικότερα αναφορικά με την παραπλάνηση του κοινού από διαφημίσεις και διαφημιστικά μηνύματα που σχετίζονται με ζητήματα υγείας, το άρθρο 10 παρ. 1 περ. ε' του ΠΔ/τος 109/2010 ορίζει: «Οι οπτικοακουστικές εμπορικές ανακοινώσεις οφείλουν: ε) να μην ενθαρρύνουν συμπεριφορές επιζήμιες για την υγεία ή την ασφάλεια». Αντιστοίχως, το άρθρο 4 παρ. 2 περ. δ' του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ (Κώδικας Δεοντολογίας Διαφημίσεων) προβλέπει: «Ο ραδιοτηλεοπτικός σταθμός οφείλει να μη μεταδίδει διαφημίσεις οι οποίες: δ) ενθαρρύνουν τρόπους συμπεριφοράς επιζήμιους για την υγεία ή την ασφάλεια». Τέλος, το άρθρο 4 παρ. 2 περ. στ' του ιδίου ως άνω Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ ορίζει: «Ο ραδιοτηλεοπτικός σταθμός οφείλει να μη μεταδίδει διαφημίσεις οι οποίες: στ) εκμεταλλεύονται χωρίς λόγο τους φόβους του κοινού».
8. Περαιτέρω, από τις διατάξεις των άρθρων 2 περ. δ, 4 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ συνάγεται ότι υφίσταται υποχρέωση - και αντίστοιχη ευθύνη - των ραδιοτηλεοπτικών μέσων να ελέγχουν το περιεχόμενο των διαφημιστικών μηνυμάτων και από την άποψη της δυνατότητας παραπλάνησης των αποδεκτών τους, όταν τούτο προκύπτει εκ πρώτης όψεως και από το περιεχόμενο του ίδιου του μηνύματος (ΣτΕ 4009/2014).
9. Ομοίως, από τις διατάξεις των άρθρων 10 παρ. 1 περ. ε' του ΠΔ/τος 109/2010 και 4 παρ. 2 περ. δ' και στ' του Κανονισμού 3/1991 του ΕΣΡ συνάγεται ότι υφίσταται υποχρέωση - και αντίστοιχη ευθύνη - των ραδιοτηλεοπτικών μέσων να ελέγχουν το περιεχόμενο των διαφημιστικών μηνυμάτων και από την άποψη της ενδεχόμενης ενθάρρυνσης ορισμένης συμπεριφοράς επικίνδυνης για την υγεία ή ενδεχόμενης εκμετάλλευσης του φόβου του κοινού για ζητήματα που μπορεί να σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την υγεία και την ασφάλεια όταν τούτο προκύπτει εκ πρώτης όψεως και από το περιεχόμενο του ίδιου του μηνύματος.
10. Τέλος, το άρθρο 4 παρ. 1 περ. β' του Ν. 2863/2000 ορίζει: «Το ΕΣΡ ελέγχει την τήρηση των όρων και των προϋποθέσεων, καθώς και των εν γένει κανόνων και αρχών, που προβλέπονται στην εκάστοτε ισχύουσα ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία για τη νόμιμη, διαφανή και ποιοτική λειτουργία των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων οι οποίοι δραστηριοποιούνται στον τομέα παροχής ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών υπηρεσιών», ενώ κατά την περ. ε' το ΕΣΡ «επιβάλλει τις διοικητικές κυρώσεις και μέτρα που προβλέπονται στα άρθρα 4 του Ν. 2328/1995 όπως ισχύει και 12 και 15 παρ. 3 του Ν. 2644/1998». Όπως προκύπτει περαιτέρω από το άρθρο 4 παρ. 1 περ. α' του Ν. 2328/1995, η ως άνω αρμοδιότητα επιβολής διοικητικών κυρώσεων υφίσταται και για κάθε περίπτωση παραβίασης των κανόνων δικαίου που διέπουν τους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς και γενικότερα τη λειτουργία της ραδιοτηλεόρασης.
Ο ισχυρισμός της εγκαλουμένης περί αναρμοδιότητας του ΕΣΡ για την εξέταση υποθέσεων που αφορούν σε μετάδοση παραπλανητικών οπτικοακουστικών ανακοινώσεων, εφόσον, όπως υποστηρίει η σχετική αρμοδιότητα ανήκει στο Συμβούλιο Ελέγχου Επικοινωνίας (ΣΕΕ) ως όργανο αυτοδέσμευσης, δεν είναι βάσιμος, καθώς στο άρθρο 9 παρ. 7 του Ν. 2863/2000 (ΦΕΚ Α' 262) περί λειτουργίας του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, με το οποίο προβλέπεται η δυνατότητα ίδρυσης φορέα αυτοδέσμευσης για τον έλεγχο των διαφημιστικών μηνυμάτων, ρητώς ορίζεται: «Η εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος άρθρου είναι ανεξάρτητη από την εφαρμογή των διατάξεων που προβλέπουν τις ελεγκτικές και κυρωτικές αρμοδιότητες του Ε.Σ.Ρ.».
ΙΙ. Πραγματικό Μέρος
Από τα έγγραφα του φακέλου, την παρακολούθηση της επίμαχης ροή προγράμματος, και τους ισχυρισμούς της εγκαλουμένης (προβληθέντες προφορικώς και εγγράφως), προκύπτουν τα εξής:
Την 10η.4.2020 μεταδόθηκε διαφήμιση για μάσκα προστασίας από τον κορωνοϊό με τη συνοδεία του εξής λεκτικού μηνύματος: «αποστειρωμένη μάσκα με φίλτρο και πιστοποίηση, βαμβακερή, πλένεται και ξαναχρησιμοποιείται». Κατά τη διάρκεια του διαφημιστικού μηνύματος προβλήθηκαν εικόνες άλλης μάσκας «χωρίς πιστοποίηση και φίλτρο», η οποία φαίνεται να αφήνει το νερό να τη διαπερνά, προκειμένου να ενισχυθεί ο διαφημιστικός ισχυρισμός ότι το επίμαχο προϊόν συγκρατεί το νερό και συνεπώς προσφέρει «σούπερ προφύλαξη». Μεταδόθηκε επίσης το εξής ακουστικό μήνυμα: «Προσοχή! Αυτή είναι η μάσκα του εμπορίου! Κυριολεκτικά, όπως βλέπετε, δεν συγκρατεί τίποτα και στην πραγματικότητα δεν προφυλάσσει ουσιαστικά».
Τέλος, εμφανίστηκε στην οθόνη η εικόνα ενός πιστοποιητικού που φαίνεται να αντιστοιχεί στη διαφημιζόμενη μάσκα προφύλαξης.
ΙΙΙ. Υπαγωγή
Ενόψει των ανωτέρω, κρίνεται κατά πλειοψηφία ότι η εγκαλουμένη δεν παραβίασε υπαιτίως τις διατάξεις περί μη μετάδοσης παραπλανητικών διαφημιστικών μηνυμάτων, εφόσον δεν ήταν δυνατό να διαπιστωθεί άμεσα και εκ πρώτης όψεως υπ’ αυτής η αλήθεια του προβαλλόμενου στο μήνυμα ισχυρισκού προστασίας, το δε προϊόν (μάσκα), έναντι του οποίου φερόταν να υπερτερεί το διαφημιζόμενο, δεν ανήκε σε άλλη επιχείρηση, ώστε να τίθεται εμφανώς ζήτημα συγκριτικής διαφήμισης. Κατά συνέπεια, πρέπει να απαλλαγεί η εγκαλουμένη της σχετικής κατηγορίας. Δύο, όμως, μέλη έχουν τη γνώμη ότι υπό τα προεκτεθέντα το αδίκημα ετελέσθη από την εγκαλουμένη.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Απαλλάσσει τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο STAR CHANNEL, ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία ΝΕΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, της κατηγορίας περί μετάδοσης παραπλανητικών διαφημιστικών μηνυμάτων, κατά τα αναφερόμενα στο σκεπτικό.
Κρίθηκε και αποφασίστηκε την 7η Ιουνίου 2021 και δημοσιεύτηκε την 25η Ιανουαρίου 2022.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Ε.Σ.Ρ. Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΥΤΡΟΜΑΝΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΡΑΖΙΔΟΥ
Πληροφορίες: www.esr.gr
Παρατηρήσεις: Απόφαση 57/2021 - Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) - 25η Ιανουαρίου 2022
